۲-۱۱-۷- مدل استراتژی چهار حلقه‌ای مدیریت دانش

 

با توجه به ابعاد مختلف مدیریت دانش که در کنار هم آمده‌اند، جاشاپارا، مدیریت دانش را در قالب یک چرخه حلقه‌ای این گونه تعریف می‌کند: فرایندهای یادگیری اثربخشی که توأم با خلق، سازماندهی، تبادل دانش (اعم از ضمنی و آشکار که با استفاده مناسب از تکنولوژی و محیط فرهنگی پژوهشگر است) و به کار بستن آن می‌باشد که سبب ارتقای سرمایه عقلانی سازمانی و بهبود عملکرد آن می‌شود (Jashapara, 2004). شکل زیر این مدل را نشان می‌دهد.

 

شکل۲- ۱۱ مدل چهار حلقه ای مدیریت دانش

 

۲-۱۱-۸- مدل استراتژی چند عاملی توسعه نظام‌های مدیریت دانش

 

یک سیستم مدیریت دانش باید فعالیت‌های مدیریت دانش شامل خلق، ذخیره‌سازی و بازیابی، انتقال و به کارگیری دانش را انجام دهد. مدل چند عاملی توسعه سیستم‌های مدیریت دانش نشان می‌دهد که کدام یک از فعالیت‌های مدیریت دانش باید پشتیبانی شوند. سه مرحله اول در بیشتر مدل‌های پیشنهادی چرخه مدیریت دانش ارائه شده‌اند.

 

اما در این مدل، انتقال و تکامل نیز اضافه شده است. انتقال از این جهت که دانش باید در بین افرادی که به آن دانش نیاز دارند. انتشار یابد و تکامل از این جهت اضافه شده است که دانش همیشه باید به روز باشد تا مورد استفاده قرار گیرد (Vizcaino et al, 2009).

 

 

 

شکل۲- ۱۲ چرخه پنج مرحله‌ای زندگی د انش

 

اکتساب دانش: که یکی از اجزای کلیدی معماری سیستم‌های مدیریت دانش است.

 

ذخیره سازی و رسمی سازی دانش، مرحله ای است که تمامی فعالیت هایی که بر سازماندهی ساختاردهی، ارائه و کدگذاری دانش تمرکز دارد را با هدف تسهیل کاربرد آن گروه بندی می‌کند(Davenport & Prusak, 1998).

 

استفاده از دانش، یکی از مراحل اصلی در بین فعالیت های مدیریت دانش است، زیرا دانش زمانی مفید خواهد بود که مورد استفاده قرار گیرد. اصلی ترین دشمن استفاده از دانش، ابهام است. کارکنان معمولاً از این امر شکایت دارند که به آن ها در رابطه با منابع دانش مشاوره داده نمی شود و نمی توانند از مزایای دانشی که سازمان در اختیار دارد

 

استفاده کنند. سیستم های مدیریت دانش باید امکان جستجوی اطلاعات را برای کارکنان فراهم کنند و حتی پیشنهادهایی با هدف کمک به کاربران برای انجام وظایف شان به وسیله درس هایی که از قبل گرفته اند ارائه کنند.

 

انتقال دانش: یکی از فعالیت هایی است که در بین فعالیت های مدیریت دانش بیشترین پژوهش ‌در مورد آن انجام گرفته است. در این مرحله، تمرکز بر انتقال دانش ضمنی و صریح است. مرحله انتقال می‌تواند به وسیله استفاده از مکانیزم هایی برای اطلاع رسانی افراد در باره دانش جدیدی که به منابع دانش سازمان اضافه شده است، استفاده کند.

 

تکامل دانش:‌‌ مرحله ای است که مسئول نظارت بر دانش است تا اطمینان حاصل شود که دانش هر روز در سازمان به روز شده و تکامل می‌یابد.

 

۲-۱۱-۹- مدل استراتژی چرخه حیات دانش

 

بهترین راه برای تفکر ‌در مورد ساختار دانش، درک سیکل زندگی آن است و باید فرایندهایی که توسط آن دانش ایجاد شده، توزیع گشته و به کار گرفته شود. اگر چه اندیشمندان مختلف مراحل متعدد و مختلفی را در این باره بیان کرده‌اند. اما در اینجا سیکل مرحله ای دانش نشان داده می شود.

 

 

 

شکل۲- ۱۳ چرخه زندگی دانش

 

خلق دانش: خلق دانش معمولاً در قالب فرایندی پیچیده و غیر قابل مدیریت دیده می شود. در حالی که، آرزوی بسیاری از سازمان ها، پشتیبانی این فرایند خاص است، و تلاش بسیاری در زمینه انتقال دانش صورت گرفته است تا این آزادی را برای کارکنان به وجود بیاورد که امکان خلاقیت بیشتری داشته باشند. دانش سازمان نیز از خلق دانش، محدود به برخی جنبه‌های محدود است.

 

فرایند خلق دانش می‌تواند به وسیله سیستم های مدیریت دانش مانند ابزارهای همکاری و شبکه­ های متخصصان صورت گیرد که برای مرتبط کردن افرادی که ممکن است علاقه ای مشترک در رابطه با یک ایده در حال پیدایش داشته باشند، بسیار مفید است.

 

انجمن های مباحثه نیز به عنوان ابزاری مفید برای یافتن ایده ها و نظرات افراد مختلف به کار گرفته
می‌شوند (Benbya, 2008).

 

توزیع دانش: همان‌ طور که در جدول زیر دیده می شود، نگرش های متعددی برای گردآوری دانش وجود دارد. با وجود این تعداد نگرش مختلف، حتی اگر شرکت ها زمان زیادی را صرف کدگذاری دانش کرده و آن را در دسترس کارکنان دیگر قرار دهند، ‌به این معنی نیست که دانش به طور صحیح تفسیر شده یا ارزش گذاری مناسبی روی آن صورت می‌گیرد. در حال حاضر حجم بالایی از اطلاعات و اسناد و مدارک در بایگانی های شرکت ها وجود دارد که زمان مصرف آن ها گذشته است. در واقع آنچه که در توزیع دانش مهم است این است که تنها یکسری دیدگاه ها و ارزشمند و قابل دسترس را تولید کنند تا به راحتی به دیگران نیز قابل انتقال باشد.

 

جدول۲- ۶ تکنیک های کسب اطلاعات

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

دسته نمونه نوع نتایج مصاحبه ساختارمند

 

آزاد (غیرساختارمند)

 

نیمه ساختارمند

مستقیم

• با توجه به پرسش های مختلف، متفاوت خواهد بود

مطالعه موردی روش رویدادهای مهم

 

مشابه سازی و سناریونویسی

مستقیم

• رویه های حاصل و متعلق

انتقاد انتقادگری مستقیم ارزشیابی مسائل و استراتژی حل مسائل ایفای نقش ایفا کردن نقش غیرمستقیم رویه های حاصل، مشکلات پیش رو در نتیجه نقش ها مشابه سازی مشابه سازی مستقیم رویه های حاصل مشاهده مشاهده – رویه های حاصل اهداف مرتبط تجزیه هدف مستقیم اهداف و اهداف فرعی، گروه بندی اهداف تجزیه و تحلیل تجزیه و تحلیل اسناد معمولاً غیر مستقیم با توجه به مدارک موجود متفاوت خواهد بود، تعاملات با متخصصان تجزیه و تحلیل شبکه اجتماعی تجزیه و تحلیل پرسشنامه و ایمیل مستقیم و غیر مستقیم

با ارزش ترین نوع انتقال یا تبادل دانش، تعامل دو سویه است که به هنگام صحبت و جلسات فردی و گروهی با همکاران اتفاق می افتد جدول ۲-۷ ابزارهای انتقال دانش را نشان می‌دهد که بر حسب میزان اشتراک گذاری دانش رتبه بندی شده اند.

 

جدول۲- ۷ ابزارهای انتقال دانش بر حسب میزان اشتراک گذاری (Jashapara, 2004)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

چهره به چهره درجه بالا

 

درجه پایین

کنفرانس ویدیویی تلفن گفتگوی نوشتاری (چت) اینترانت / اینترنت پایگاه اطلاعاتی اسناد

برخی روش های تبادل دانش را می توان در زیر مشاهده کرد:

 

گیست و دیویدسون طی تحقیقی به بررسی تأثیر عوامل صاحبکار بر انحرافات بودجه زمانی پرداخته‌اند. نتایج تحقیق نشان داد که تفاوت بین بودجه زمانی و ساعات واقعی به عوامل منعکس کننده ریسک، پیچیدگی و سودآوری صاحبکار وابسته است.( gist and Davidson, 1999)

 

در ایران نیز تحقیقی توسط محمد کاشانی پور و دیگران با عنوان سودمندی اقلام صورت‌های مالی در پیش‌بینی زمان لازم برای حسابرسی شرکت در سال ۱۳۸۵ انجام گرفت. نتایج تحقیق بیانگر وجود همبستگی مثبت بین این اقلام و زمان حسابرسی بود.(کاشانی پور و دیگران، ۱۳۸۵)

 

در تحقیقات انجام شده به انحرافات بودجه زمانی و نقش آن در برنامه ریزی و تهیه بودجه های آتی پرداخته نشده است. همچنین تأثیر عوامل مختلف صاحبکار بر بودجه زمانی حسابرسی به طور همزمان مورد آزمون قرار نگرفته است در این تحقیق تأثیر عوامل صاحبکار متشکل از میزان داراییها، میزان فروش، تعداد واحدهای فرعی و نسبت‌های مبتنی بر صورت‌های مالی بر بودجه زمانی، مورد بررسی قرار می‌گیرد. همچنین ساعات بودجه شده و گزارش شده مقایسه و انحرافات بودجه زمانی مورد تجزیه و تحلیل قرار می‌گردد.

 

۱-۵)اهداف تحقیق :

 

هدف اصلی این تحقیق:

 

1. 1. بررسی ارتباط بین عوامل صاحبکار متشکل از میزان داراییها، میزان فروش، تعداد واحدهای فرعی و ریسک با بودجه های زمانی و

 

1. مقایسه ساعات واقعی و ساعات بودجه شده پروژه های حسابرسی صورت‌های مالی و بررسی انحرافات بودجه زمانی است.

۱-۶)چارچوب نظری تحقیق:

 

بدون وجود یک چارچوب نظری نتایج حاصل از تحقیقات صرفاً یک سرهم بندی یافته ها بوده که اغلب فاقد مفهوم می‌باشد. چارچوب نظری مبنایی است که فرد پژوهشگر بر اساس آن درباره روابط بین عواملی که در ایجاد مسأله مهم تشخیص داده شده اند نظریه پردازی می‌کند. این نظریه می‌تواند ضرورتاً سخن پژوهشگر نباشد و گاهی به طور منطقی از نتایج تحقیقات قبلی پیرامون مسأله نشأت می‌گیرد. تئوری که در این تحقیق مورد استفاده قرار گرفته، تئوری تغییرات تدریجی بودجه می‌باشد. این تئوری که نخستین بار توسط ویتزمن در سال ۱۹۸۰ مطرح گردید، بر این فرض استوار است که تغییرات در بودجه سال جاری نسبت به سال گذشته تحت تأثیر انحرافات بودجه سال گذشته قرار می‌گیرد. میزان تأثیر انحرافات مساعد و نامساعد بر تغییرات بودجه زمانی متفاوت می‌باشد که تحت عنوان تغییرات تدریجی نامتقارن از آن یاد می شود.

 

نتایج تحقیقات گذشته حاکی از وجود ارتباط نامتقارن بین تغییرات بودجه و انحرافات بودجه زمانی می‌باشد.(Leon and roak. 2002, Fisher et al.2006, bedard et al.2007) ‌بنابرین‏ فرضیات گروه «الف» بر این اساس شکل گرفت. بر اساس مطالعات و تحقیقات گذشته بخش اعظم تغییرات ساعات بودجه شده در نتیجه اندازه شرکت صاحبکار و پیچیدگی و ریسک آن بوده است. (bedard.1991, simunic et al .1994 ) ,((francis. 1984 معیارهای معرف اندازه شرکت شامل میزان داراییها و فروش می‌باشد که مبنای تدوین فرضیه های ۱و۲ گروه «ب» قرار گرفت. معیارهای معرف پیچیدگی عملیات شرکت نیز شامل تعداد واحدهای فرعی است که فرضیه شماره ۳ گروه «ب» بر اساس آن شکل گرفته است. ریسک شرکت صاحبکار بر اساس متغیرهای نسبت موجودیها به کل داراییها و نسبت حسابهای دریافتنی به کل داراییها عملیاتی می شود و مبنای فرضیات ۴و ۵ گروه «ب» می‌باشد. به منظور عملیاتی کردن سودآوری نیز از نسبت‌های ROE، ROA و PROFIT MARGIN استفاده شد.

 

۱-۷)فرضیه های تحقیق :

 

جهت دستیابی به اهداف تحقیق فرضیه های تحقیق در دو گروه صورت بندی شدند. فرضیات گروه «الف» به بررسی نقش انحرافات بودجه زمانی در تغییرات بودجه می پردازد و مبتنی بر تئوری تغییرات تدریجی بودجه می باشد و فرضیات گروه «ب» ارتباط عوامل صاحبکار و بودجه های زمانی را مورد بررسی قرار می‌دهد.

 

۱-۷-۱)فرضیه های گروه «الف»:

 

1. 1. ساعات کار گزارش شده پروژه های حسابرسی در سازمان حسابرسی بیشتر از ساعات بودجه شده می‌باشد.

 

1. 1. تغییرات بودجه زمانی سال جاری نسبت به سال گذشته با انحراف بودجه زمانی سال گذشته رابطه مستقیم^[۳] دارد.

 

1. 1. رابطه مستقیم بین تغییرات در بودجه زمانی سال جاری نسبت به سال گذشته و انحراف بودجه سال گذشته در مواردی که این انحرافات مساعدند، قویتر از مواردی است که این انحرافات نامساعدند.

 

1. 1. تغییرات ساعات گزارش شده سال جاری نسبت به سال گذشته با انحراف بودجه زمانی سال گذشته رابطه معکوس^[۴] دارد.

 

1. 1. رابطه معکوس بین تغییرات در ساعات گزارش شده سال جاری نسبت به سال گذشته و انحراف بودجه زمانی سال گذشته در مواردی که این انحرافات مساعدند قویتر از مواردی است که این انحرافات نامساعدند.

 

1. تغییرات در ساعات گزارش شده سال جاری نسبت به سال گذشته با تغییرات در بودجه سال جاری رابطه مستقیم دارد.

۱-۷-۲) فرضیه های گروه «ب»:

 

1. 1. بودجه زمانی سال جاری با میزان دارایی‌های پایان دوره ارتباط مستقیم دارد.

 

1. 1. بودجه زمانی سال جاری با میزان فروش( درآمد) طی دوره مالی ارتباط مستقیم دارد.

 

1. 1. بودجه زمانی سال جاری با تعداد واحدهای فرعی شرکت اصلی^[۵] ارتباط مستقیم دارد.

 

1. 1. بودجه زمانی سال جاری با نسبت موجودی کالا به کل داراییها ارتباط مستقیم دارد.

 

1. 1. بودجه زمانی سال جاری با نسبت حساب‌ها و اسناد دریافتنی به کل داراییها ارتباط مستقیم دارد.

 

1. 1. بودجه زمانی سال جاری با نسبت سود خالص به کل داراییها^[۶] رابطه معکوس دارد.

 

1. 1. بودجه زمانی سال جاری با نسبت سود خالص به حقوق صاحبان سهام^[۷] رابطه معکوس دارد.

 

1. بودجه زمانی سال جاری با نسبت سود خالص به فروش(درآمد)^[۸] رابطه معکوس دارد.

۱-۸)روش تحقیق: تحقیق مذبور از نوع تحقیقات توصیفی مبتنی بر روش های همبستگی رگرسیونی و مقایسه ای است.

 

آزمون فرضیه های گروه «الف»: برای آزمون فرضیه شماره یک از آزمون t و برای آزمون فرضیه های دوم تا ششم از مدل رگرسیون ساده به شرح زیر استفاده می شود.

 

(۱) ch-budgeted = a₀ +a₁ variance + ε

 

(۲) ch-budgeted = b₀ + b₁ under* variance + ε

 

(۳) ch-reported = c₀ + c₁ variance + ε

 

(۴) ch-reported = d₀ + d₁ under* variance + ε

 

(۵) ch-reported = e₀ + e₁ ch-budgeted + ε

 

متغیرهای وابسته:

 

Ch-budgeted : تغییرات در بودجه زمانی نسبت به سال گذشته می‌باشد که به صورت زیر محاسبه می شود

 

[(Budgeted Hours_t+1 – Budgeted Hours_t)/ Budgeted Hours_t]*100 = Ch-budgeted

 

Ch-reported : تغییرات در ساعات گزارش شده نسبت به سال گذشته می‌باشد که به صورت زیر محاسبه می شود

 

[(Reported Hours_t+1 – Reported Hours_t)/ Reported Hours_t]*100 = Ch-reported

 

متغیرهای مستقل:

 

Variance : انحراف بودجه زمانی سال گذشته می‌باشد و به صورت زیر محاسبه می شود.

 

[(Reported Hours_t – Budgeted Hours_t)/Budgeted Hours_t]*100= Variance

 

Under* Variance : مقدار under ‌در مورد انحرافات مساعد ۱ و ‌در مورد انحرافات نامساعد ۰

 

یک- رابطه خاص ذهنی میان مرتکب و رفتار مجرمانه

 

همان گونه که ملاحظه گردید؛ برای تحمیل تبعات جزایی رفتار مجرمانه، تنها رابطه علیت مادی کافی نیست، بلکه قبل از طرح علیت مادی احراز رابطه علیت ذهنی بین مرتکب و رفتار مجرمانه ضرورت دارد. (طاهری‌نسب، ۱۳۸۸، ۶۵) «منظور از رابطه خاص ذهنی، اراده مجرمانه است.» (میرسعیدی، ۱۳۸۶، ۹۰) ‌بنابرین‏، اگر مرتکب به قصد تحصیل نتیجه مجرمانه، اراده خود را معطوف به انجام رفتار مجرمانه همچون جنایت عمدی سالب و مادون نفس کند یا احیاناً قصد وصول به نتیجه مباح به انجام رفتاری دست زند، مانند؛ رانندگی به قصد رسیدن به مقصد معین، اما به جهت تقصیر در رفتار به وقوع نتیجه مجرمانه بینجامد، در هر دو صورت رفتار مجرمانه از طریق اراده به مرتکب قابل انتساب می‌باشد و چون‌که این اراده همراه با سوءنیت یا خطای جزائی بوده، وصف مجرمانه به خود می‌گیرد، لذا بیان می‌شود مرتکب از طریق اراده آزاد، رابطه ذهنی با رفتار مجرمانه پیدا ‌کرده‌است. (میرسعیدی، ۱۳۸۶، ۹۰) به سخن دیگر، باید میان رفتار مجرمانه و حالات روحی و روانی مرتکب می‌بایست نسبتی وجود داشته باشد تا بتوان مرتکب را مقصر شناخت و مورد مجازات قرار داد.

 

دو- وجود حالت یا وضعیت خاص در مرتکب

 

رکن دوم اسناد روانی وجود حالت یا وضعیت خاص در مرتکب رفتار مجرمانه است، که بر دو رکن ادراک و تمیز یا اختیار و اراده آزاد استوار است، این حالت خاص چیزی جز همان اهلیت جزائی نیست. (میرسعیدی، ۱۳۸۶، ۹۰) به عبارتی، اراده، عنصر مشترک رابطه علیت و قصد مجرمانه است. (نجیب‌حُسنی، ۱۳۸۶، ۸۸) چنانچه برخی در تعریف اراده آورده‌اند: «اراده ارتکاب همان خواستن فعل یا ترک فعل است.» (اردبیلی، ۱۳۸۵، ۲۲۳) ‌بنابرین‏ برای اینکه رفتار مجرمانه از نظر روانی به مرتکب قابل انتساب باشد ضرورت دارد مرتکب واجد ادراک و اختیار باشد والا در انسان فاقد ادراک و اختیار نمی‌توان وجود انتساب روانی را برقرار دانست. (صلحی، ۱۳۸۹، ۹۲ و۹۱) در واقع در صورت اختلال کلی یا جزئی در اراده مرتکب و فقدان ادراک و قدرت تمییز و تشخیص، امکان «استناد معنوی» منتفی بوده و در نتیجه جنایت ارتکابی قابلیت انتساب به وی را نخواهد داشت و مرتکب به مجازات جنایت عمدی محکوم نمی‌گردد. (صادقی، ۱۳۸۶، ۱۳۴ و ۱۲۵) به عبارتی، اساس مسئوولیت کیفری مرتکب عنصر روانی است نه عنصر مادی.

 

گفتار چهارم- ویژگی‌های حقوقی رابطه علیت در معنای عام

 

این گفتار به بررسی ویژگی‌ها و تحلیل نظری و ماهوی رابطه علیت در معنای عام آن اختصاص دارد که به شرح ذیل مورد اشاره قرار خواهیم داد.

 

۱- ویژگی‌های حقوقی علت در معنای خاص

 

از نظر حقوقی علت دارای ویژگی و مختصات ویژه‌ای است که حقوق‌دانان آن را به چند نوع متمایز به شرح ذیل تقسیم کرده‌اند:

 

الف) ضرورت علت برای تحقق جرم

 

منظور از علت در جنایت، عاملی است که عدم آن ملازم با عدم وقوع جنایت است و وجود آن لزوماًً نتیجه مجرمانه را به دنبال دارد. که در این صورت رابطه انتساب جنایت به آن عامل به حدی قوی است که تشکیک و تردید در آن بلاوجه است. (صادقی، ۱۳۸۶، ۷۴) به عنوان مثال، اگر الف که قصد انفجار بمب در ساختمان دولتی را دارد، بمب را داخل کیفی می‌گذارد و آن را طوری تعبیه می‌کند که برای انفجار آن لازم است کسی دسته کیف را در دست بگیرد و آن را بلند کند تا چاشنی عمل نماید. وی کیف را در گوشه‌ای رها می‌کند و محل را ترک می‌کند، ناگهان نگهبان ساختمان کیف را می‌بیند و به محض آنکه آن را از محل بر می‌دارد تا صاحبش را پیدا کند، بمب فی‌الفور منفجر می‌گردد فعل نگهبان برای انفحار بمب ضروری و بر این اساس او مباشر انفجار بمب محسوب می‌گردد. (طاهری‌نسب، ۱۳۸۸، ۱۵۶) ‌بنابرین‏، علت برای تحقق جرم ضروری است، به عبارت دیگر اگر علت نباشد جرم در زمان و به کیفیتی که رخ داده، واقع نمی‌شود.

 

ب) ملازمه میان علت و معلول

 

منظور از ملازمه میان علت و معلول این است که بین رفتار مرتکب با جنایت مقصود رابطه مستقیم علیت باشد به طوری که جنایت مستقیماً از نفس رفتار مرتکب ناشی شده و بتوان گفت نوعاً یا بر حسب خصوصیت‌های مورد، قتل یا صدمه و آسیب از لوازم آن رفتار است. (صادقی، ۱۳۸۶، ۷۶) به نحوی تحقق آن ضرورتاً موجب پیدایش معلول می‌گردد. دلیل این امرآن است که علت در نگاه فقهای اسلامی آخرین شرط ضروری برای پیدایش معلول می‌باشد. این آخرین شرط ضروری را علت و گاهی علت تامه می‌گویند. به عنوان مثال اگر کسی برخلاف ضوابط مقداری کاغذ و اشیاء را در حاشیه جاده‌ای تخلیه کند و دیگری بی‌محابا سیگار روشن خود را به بیرون پرتاب و موجب سوختن آن اشیاء و ایجاد صدمه گردد، قاعده کلی آن است که آخرین شرط ضروری، یعنی فعل پرتاب سیگار به بیرون، اصلی‌ترین نامزد برای انتخاب به عنوان علّت صدمه باشد. دلیل آن است که این اقدام هم یک شرط ضروری پیدایش معلول و هم ‌تکمیل کننده‌ مجموعه شرایط ضروری کننده معلول است. (طاهری‌نسب، ۱۳۸۸، ۱۳۷) ‌بنابرین‏، با وجود و حضور علت، ضرورتاً موجب پیدایش معلول می‌گردد.

پ) مسئولیت مباشر

 

اصولاً و نه لزوماًً، مباشر یا عامل علت، مسئوول صدمه و آسیب جزائی است. (طاهری‌نسب، ۱۳۸۶، ۸۸) ‌بنابرین‏ مقصود از مباشرت این است که ارتکاب جرم نتیجه رفتار مستقیم و بلاواسطه مرتکب است به گونه‌ای که، عرف بدون هیچ تأویلی، نتیجه را به مرتکب نسبت دهد. (خمینی، ۱۳۶۶، ۵۶۰) به طوری که موضع مشهور فقهای شیعه نیز بر همین مبنای باشد و این امر به صراحت در ماده ۳۶۳ ق.م.ا. مصوب ۱۳۷۰ مقرر شده بود: «در صورت اجتماع مباشر و سبب در جنایت، مباشر ضامن است مگر اینکه سبب اقوی از مباشر باشد.» اما قانون‌گذار این موضوع را به طور ضمنی در ماده ۵۲۶ ق.م.ا. مصوب ۱۳۹۲ این چنین آورده است: «هرگاه دو یا چند عامل، برخی به مباشرت و بعضی به تسبیب در وقوع جنایتی، تأثیر داشته باشند، عاملی که جنایت مستند به اوست ضامن است و چنانچه جنایت مستند به تمام عوامل باشد به طور مساوی ضامن می‌باشند مگر تأثیر رفتار مرتکبان متفاوت باشد که در این صورت هر یک به میزان تأثیر رفتارشان مسئوول هستند. در صورتی که مباشر در جنایت بی‌اختیار، جاهل، صغیر غیرممیز یا مجنون و مانند آن ها باشد فقط سبب ضامن است» به عبارتی اصل بر مسئوولیت مباشر است مگر حالت ذهنی و روانی مسبب اقواتر از وی باشد.

 

۲- ویژگی‌های حقوقی سبب

 

سبب همانند علت دارای ویژگی‌ها و مختصات ویژه خاص خویش می‌باشد. که به شرح ذیل مورد اشاره قرار خواهیم داد.

 

الف) ضرورت سبب برای ارتکاب جرم