Posted in روانشناسی و علوم تربیتی
علی رغم مبارزه سیاسی و جان فشانی و درگیری علویان برای سرنگونی خلافت بنی امیه و همکاری اولیه بنی عباس با آنان در این مبارزه، بنی عباس با زیرکی تمام و وجود یک دسته از عوامل سیاسی اجتماعی به قدرت دست یافتند. علویان متوجه شدند که سختی، مشقت و جان باختگی و زندان و شکنجه را در چندین دهه علویان و اولاد بنی حسین(ع) متحمل شدند ولی عباسیان با حیله و تزویر و یک سری عوامل دیگر به قدرت رسیدند و هم اکنون نه تنها جایی در این حکومت برای آن ها در نظر گرفته نشده بلکه با سوء استفاده از خاندان اهل بیت(ع)، قوانین اسلامی را زیر پا گذاشته و دست به آزار و اذیت شیعیان و اولاد ائمه اطهار(ع) زده و در این کار حتی از بنی امیه نیز پیشی گرفته اند. علویان به خاطر طرح قبلی به جهت احقاق حق و نهایتاً غیرت دینی و تعصب و همت انقلابی نمی توانستند مظالم عهد عباسی و تحقیری را که بر آن ها وارد ساخته بودند، تحمل نمایند. لذا با حمایت مردم و فقهاء دست به حرکت و قیام علیه عباسیان زدند. قیامهای بسیاری را بر ضد حاکمان زور و تزویر برپا ساختند و حتی در این راه بسیاری از آنان جان خویش را از دست دادند.از جمله مهم ترین این قیام ها می توان به قیامهای شیعی از سال 65 تا 250 هـ ق عمدتاً به خونخواهی از قیام و شهادت حضرت امام حسین در سال 61هـ به وقوع پیوستهاند برخی از مهمترین این قیامها كه این رساله به آنها پرداخته است عبارتند از: قیام توابین (65هـ)، قیام مختار (66هـ) و قیام زید بن علی (121 یا122هـ) در دورهی امویان، و قیام محمد بن عبدالله معروف به نفس زكیه (145هـ)، قیام ابراهیم بن عبدالله (145هـ)، قیام حسین بن علی شهید فخ (169هـ)، قیام یحیی بن عبدالله (176هـ)، قیام محمد بن ابراهیم معروف به ابن طباطبا (199هـ) و قیام محمد بن قاسم (219هـ) در دورهی حكومت عباسیان. این نوشتار با رویكرد تحلیلی و توصیفی برآن است تا این قیام ها را مورد تبیین و تحلیل قرار دهد. کلید واژگان: قیام، علویان، شیعه ، بنی امیه ، بنی عباس، مقاتل الطالبیین مقدمه: واقعه کربلا نقطه عطفی در تاریخ تشیع است. گرچه مذهب شیعه همزمان با بعثت پیامبر اکرم (ص) شکل گرفت و ابوذر، سلمان، مقداد و عمار یاسر نخستین شیعیان علی (ع) در دوران زندگی پیامبر بودند، ولی یادآوری از خودگذشتگی و فداکاری امام حسین (ع) برای دفاع از حق در محرم سال 61 هجری و مصائب و رنج هایی که در این راه متحمل شدند، عامل اصلی گسترش تشیع در طول تاریخ بوده است. قیام امام حسین (ع) معیاری شد برای مبارزه حق با باطل، بلافاصله بعد از واقعه کربلا یک رشته قیام های شیعی آغاز شد که تا میانه سده سوم هجری ادامه یافت و موجب گسترش تشیع گردید. هرچند انشعابی که در میان شیعیان روی داد، آنان را پراکنده ساخت، ولی همین عامل به ظاهر منفی به عامل مثبتی برای رواج مذهب شیعه تبدیل شد و پراکنده شدن فرق شیعه در شرق و غرب قلمرو مسلمانان موجبات گسترش تشیع را فراهم کرد. مذهب تشیع با همه فشارها و محدودیتهایی که تحمل کرد به حیات خود ادامه داد و طی دو و نیم سده در سایه رهبری پیشوایان شیعی متناسب با شرایط سیاسی، فرهنگ شیعی گسترش یافت، به نحوی که در پایان سده سوم شیعیان بر بخش وسیعی از سرزمین های اسلامی فرمانروایی یافتند. لازم به ذکر است که مؤثرترین قیام ها و بیشترین شهادت ها در دوره بنی عباس بوده است و بیش تر قیام های دوره اموی برای خونخواهی از امام حسین ( ع) و شهیدان کربلا صورت می گرفت، در حالی که اکثر قیام های عصر بنی عباس برای برقراری حکومت اسلامی انجام می شد. عباسیان با ادعای انتساب به خاندان پیامبر و شعار جلب رضایت و احقاق حقوق از دست رفته آنان قدرت را به دست گرفتند. گروهی از شیعیان پس از دوران سختی كه در زمان امویان پشت سرگذاشته بودند به عباسیان كه با شعار “الرضا من آل محمد” بر سركار آمده بودند، امید بستند. بعدها رویگردانی عباسیان از این شعار و تحت فشار و شكنجه قرار گرفتن علویان موجب جدایی این دو جریان شد و قیام ها و شورش های مختلفی در نواحی مختلف در دوران خلفای عباسی به رهبری علویان سازماندهی شد. برای بررسی قیام های علویان بر اساس کتاب مقاتل الطالبیین ابتدا لازم است به نقش شیعیان یا به طور کلی علویان در تاریخ اسلام پرداخت، سپس به بررسی کتاب هایی که به عنوان مقتل نوشته شده اند و تبیین جایگاه کتاب مقاتل الطالبیین و جایگاه این کتاب در مقایسه با کتب دیگر پرداخت. پس از آن ضروریست مختصری به بررسی قیام امام حسین با این دیدگاه که بنیان همه قیام های شیعی و علوی به گونه ای به این قیام برمی گردد ، پرداخت . سپس قیام هایی که در دو دوره بنی امیه و بنی عباس رخ داده به تفکیک بررسی کرد. قیام ها دوره اموی به صورت مختصر عبارتند از: قیام توابین، قیام مختار ثقفی، قیام زید و هم بایستی به نقش تفکر شیعی و علوی به ویژه شعار بسیار موثر ” الرضا من آل محمد(ص) ” در سقوط دولت امویان و تأثیر و تأثرات علویان و عباسیان را و هم چنین چگونگی به قدرت رسیدن و پس از آن را مورد بازخوانی قرار داد. پس از تبیین جایگاه و نقش آفرینی مبانی فکر شیعی در به قدرت رسیدن عباسیان، ضروری است چگونگی تقابل شیعه، علویان و عباسیان و مبانی ، علل و عوامل شکل گیری قیام های شیعی و تداوم آن بحث و تجزیه و تحلیل شود و با منابع دیگر تطبیق و ازریابی شود.
فصل اول: کلیات………………………………. 7 1-1. معنا و مفهوم وفای به عهد…………………………….. 8 1-1-1. معنای لغوی وفا……………………………. 8 1-1-2. معنای اصطلاحی وفا……………………………. 9 1-1-3. معنای عهد…………………………….. 10 1-1-3-1. معنای لغوی عهد…………………………….. 10 1-1-3-2. معنای اصطلاحی عهد…………………………….. 11 1-2. معنا و مفهوم اخلاق……………………………… 13 1-2-1. معنای لغوی اخلاق……………………………… 13 1-2-2. معنای اصطلاحی اخلاق……………………………… 14 1-3. علم اخلاق……………………………… 17 1-4. معنا و مفهوم سیره…………………………….. 18 1-4-1. معنای لغوی سیره…………………………….. 18 1-4-2. معنای اصطلاحی سیره…………………………….. 19 1-4-3. تفاوت سیره با آموزه…………………………….. 19 1- 5. واژههای مرادف و مخالف وفای به عهد………………………. 20 1- 5-1. واژههای مرادف وفای به عهد…………………………….. 20 1- 5-1-1. میثاق……………………………… 20 1- 5-1-2. وعد…………………………….. 21 1- 5-1-3. عقد…………………………….. 23 1-5-1-4. إصر…………………………….. 23 1-5-1-5. حلف………………………………. 24 1-5-1-6. نحب………………………………. 25 1-5-2. واژههای مخالف وفای به عهد…………………………….. 25 1- 5-2-1. نقض عهد…………………………….. 25 1- 5-2-2. نَکث عهد…………………………….. 27 1-5-2-3. نَبذ عهد…………………………….. 27 1- 5-2-4. غدر…………………………….. 28 1-4-2-5. غَزْل عهد…………………………….. 28 1- 5-2-6. خلف وعده…………………………….. 29 1-6. اهمیت وفای به عهد و ارزش وفاداری در اسلام……………. 29 فصل دوم: اقسام وفای به عهد……………………………. 35 2-1. عناصر عهد……………………………… 36 2-1-1. عهد بما هو عهد…………………………….. 36 2-1-1-1. به صورت کتبی……………………………… 36 2-1-1-2. به صورت شفاهی……………………………… 37 2-1-2. متعلق عهد…………………………….. 37 2-1-2-1. به صورت قول…………………………….. 37 2-1-2-2. به صورت فعل……………………………… 37 2-1-3. متعهِّد و متعهَّد…………………………….. 38 2-2. اقسام عهد……………………………… 38 2-2-1. عهد خداوند با انسان…………………………….. 38 2-2-1-1. عهد خداوند با انسانهای عادی(عموم انسانها)…………… 40 2-2-1-2. عهد خداوند با انبیاء و اولیاء…………………………….. 42 2-2-2. عهد انسان…………………………….. 44 2-2-2-1. عهد انسان با خدا……………………………. 44 الف) قسم……………………………… 46 ب) نذر…………………………….. 47 2-2-2-2. عهد انسان با انسان…………………………….. 48 2-2-2-2-1. پیمانهای اقتصادی……………………………… 49 2-2-2-2-2. پیمانهای سیاسی……………………………… 49 2-2-2-2-3. پیمانهای نظامی……………………………… 51 2-2-2-2-4. پیمانهای اجتماعی……………………………… 52 2-2-2-3. عهد انسان با خود…………………………….. 55 2-3. مراتب وفا……………………………. 56 فصل سوم: وفای به عهد در اخلاق………………………… 36 3-1. تعریف فضیلت……………………………….. 60 3-2. اقسام فضایل……………………………… 62 3-2-1. فضایل عقلانی……………………………… 62 3-2-2. فضایل اخلاقی……………………………… 63 3-3. رابطهی وفای به عهد با فضایل………………………….. 64 3-3-1. رابطهی وفای به عهد با حکمت……………………….. 66 3-3-1-1. رابطهی وفای به عهد با حکمت در قرآن…………………. 66 3-3-1-2. رابطهی وفای به عهد با حکمت در نظر فیلسوفان و علمای اخلاق…….. 66 3-3-2. رابطهی وفای به عهد و عدالت………………………………. 68 3-3-2-1. رابطهی وفای به عهد و عدالت در قرآن……………….. 69 3-3-2-2. رابطهی وفای به عهد و عدالت در آموزه ها و سیرهی نبوی…………. 70 3-3-2-3. رابطهی وفای به عهد و عدالت از منظر فیلسوفان و علمای اخلاق…….. 71 3-3-3. رابطهی وفای به عهد و صداقت………………………………. 74 3-3-3-1. رابطهی وفای به عهد و صداقت در قرآن……………….. 75 3-3-3-2. رابطهی وفای به عهد و صداقت در آموزهها و سیره نبوی……….. 77 3-3-3-3. رابطهی وفای به عهد و صداقت از منظر فیلسوفان و علمای اخلاق……. 79 3-3-4. رابطهی وفای به عهد با امانتداری……………………………… 82 3-3-4-1. رابطهی وفای به عهد و امانتداری در قرآن……………….. 83 3-3-4-2. رابطهی وفای به عهد و امانتداری در آموزه و سیره……. 84 3-4-5. رابطهی وفای به عهد با دیگر فضایل…………………………. 85 فصل چهارم: شرایط و احکام وفای به عهد…………………………. 87 4-1. شرایط وفای به عهد……………………………… 88 4-1-1. شرایط وفای به عهد در کتب فقهی………………………….. 88 4-1-1-1. انشاء صیغه…………………………….. 89 4-1-1-2. عاقل بودن……………………………..90 4-1-1-3. بالغ بودن…………………………….. 90 4-1-1-4. مختار بودن…………………………….. 90 4-1-1-5. قصد جدی داشتن……………………………… 91 4-1-1-6. حلال و مباح بودن معهود………………………92 4-1-1-7. عمل به عین نیت……………………………… 92 4-1-1-8. محال نبودن…………………………….. 92 4-1-1-9. قدرت و توانایی…………………………….. 93 4-1-2. شرایط وفای به عهد در کتب حقوقی…………….. 93 4-1-2-1. عدم مخالفت با کتاب و سنت…………………….. 93 4-1-3. شرایط فعل اخلاقی در کتب علمای اخلاق و فیلسوفان مسلمان…… 94 4-1-3-1. عزم و اراده…………………………….. 95 4-1-3-2. نیت (حُسن فاعلی) …………………………….96 4-1-3-2-1. صدق و راستی……………………………… 98 4-1-3-2-2. عدم خیانت……………………………… 99 4-1-3-2-3. عدم زیان به افراد…………………………….. 100 4-1-3-3. مطلوبیت فعل (حُسن عمل)……………………………. 100 4-1-3-4. ملکه نفسانی……………………………… 102 4-1-3-5. نتیجهی عمل……………………………… 102 4-2. احکام وفای به عهد……………………………… 104 4-2-1. احکام وفای به عهد در کتب فقهی و حقوقی……………. 104 4-2-2. احکام اخلاقی وفای به عهد…………………………….. 109 4-2-2-1. تعارض اخلاقی……………………………… 112 4-2-2-1-1. تعریف تعارض اخلاقی……………………………… 113 4-2-2-1-2. انواع تعارض اخلاقی……………………………… 114 4-3. افراد واجد شرایط برای عهد بستن…………………………. 116 4-4. حق وفای به عهد با دشمن………………………………. 117 4- 5. استثنائات در وفای به عهد……………………………… 122 4-6. شرایط درست بودن نقض عهد…………………………….. 123 4-7. ثمرات وفای به عهد و زیانهای عهدشکنی………………. 125 4-7 – 1. ثمرات وفای به عهد…………………………….. 125 4-7-1 – 1. نظم اجتماعی و ثبات جامعه………………………… 125 4-7-1 – 2. جلب اعتماد دیگران…………………………….. 125 4-7-1 – 3. حب الهی……………………………… 126 4-7-1-4. لطف الهی……………………………… 127 4-7- 1 – 5. برخورداری از برکات و پاداش الهی……………… 127 4-7 – 2. زیانهای عهدشکنی……………………………… 128 4-7-2 – 1. رواج بیاعتمادی در جامعه و از هم گسیختگی آن……… 128 4-7- 2 – 2. تسلط دشمنان…………………………….. 129 4- 7-2-3. عهدشکنی و عقوبت سریع…………………………….. 130 4-7-2- 4. خشم خدا و عذاب الهی……………………………… 131 4-7 – 2- 5. محرومیت از الطاف الهی……………………………… 132 4-8. دلایل وفا و عدم وفای به عهد……………………………… 132 4-8-1. دلایل وفای به عهد…………………………….. 133 4 – 8 – 2. دلایل عدم وفای به عهد…………………………….. 133 4-9. طرق درمان عدم وفای به عهد……………………………… 135 نتیجهگیری………………………………. 138 پیشنهادات………………………………. 140 فهرست منابع و مآخذ……………………………… 141 چکیده: وفای به عهد یکی از ارزشهای مطرحشده در نظام اخلاقی اسلام دارای جایگاه والایی در روابط اجتماعی است، در این تحقیق با عنوان «وفای به عهد در اخلاق اسلامی با تاکید بر آموزهها و سیرهی نبوی» تلاش شده تا معنا و جایگاه وفای به عهد در اخلاق اسلامی به ویژه در آموزهها و سیرهی نبوی بیان شود. در این راستا ثمرات وفای به عهد، زیانهای عدم آن، اقسام و جایگاه وفای به عهد به عنوان یک فضیلت اخلاقی و رابطهی آن با دیگر فضایل اخلاقی از جمله حکمت، عدالت، صداقت و امانتداری مورد بررسی قرار گرفته است. همچنین علاوه بر بیان شرایط و احکام وفای به عهد در سه حوزهی اخلاقی، فقهی و حقوقی، به تعارض وفای به عهد با برخی از ارزشهای اخلاقی اشاره شد و مشخص گردید در شرایطی که وفای به عهد در مقام عمل با دیگر ارزشها در تعارض باشد میتوان نقض عهد کرد. ایمان راستین و بهرهمندی از عقل از جمله عوامل وفای به عهد و در مقابل ضعف ایمان و خودخواهی و عدم آگاهی از وجوب وفای به عهد از جمله عوامل عدم وفای به عهد میباشند که در بخش پایانی پایاننامه به آن پرداخته شده است. از مهمترین یافتههای این پژوهش، اثبات لزوم وفای به عهد به عنوان یک فضیلت اخلاقی و یکی از احکام اساسی اسلام در عهدهای الهی و عهدهایی است که با مردم بسته میشود؛ خواه طرف عهد دوست باشد یا دشمن و خواه مسلمان باشد یا کافر. مقدمه: 1- بیان مسأله حمد و سپاس خدای را که نعمتهای بیکرانش را بر ما ارزانی نمود و قرآن را برای هدایت بشر نازل فرمود و درود فراوان بر اشرف پیامبران، نبی گرامی اسلام (ص) و خاندان پاکش (ع) و یاران و پیروان آن حضرت باد. مسئلهی وفای به عهد یکی از کاربردیترین آموزههای دین مبین اسلام بوده و از مهمترین واجبات الهی به شمار میرود. پایبندی به عهد و پیمان یک اصل جهانی بوده و از امهات فضایل به شمار میرود و همهی مردم جهان از هر قاره و اقلیمی با تمام اختلافاتی كه در افكار و تمایلات دارند در این اصل ریشهدار و عمیق وفای به عهد اتفاق نظر دارند و عهدشکنی را خیانت و رعایت عهد و پیمان را فضیلت میشمارند. از آنجا که زندگی در اجتماع و جامعه جزء لاینفك حیات بشری است و برای آنكه از قوام و دوام برخوردار باشد نیازمند مجموعهای از قوانین و اصول است كه برخی از آنها در قالب قوانین مصوب و مكتوب جای میگیرند و برخی دیگر اگر چه در قانون مدون و مصوبی ثبت و ضبط نشدهاند ولی قوانین فطریای هستند كه در نهاد آدمی قرار داشته و آدمی بالفطره خود را ملزم به رعایت آنها دانسته و تجاوز از آنها را برای خود جایز نمیداند زیرا میداند كه هرگونه تخطی از این قوانین فطری میتواند حیات توأم با آرامش او را در دنیا به مخاطره انداخته و با نابودی مواجه سازد. قوانینی همچون راستگویی، ادای امانت، احترام به حقوق دیگران و غیره. از جمله این قوانین فطری یكی هم قانون «وفاء به عهد» است. قانونی الهی و انسانی كه همهی انسانها فارغ از هر دین و آیینی خود را ملزم به رعایت آن میدانند تا جایی كه بنا به فرموده بزرگان دین حتی مشركان جاهلی نیز خود را ملزم به رعایت آن دانسته و تجاوز از آن را برای خود گناهی نابخشودنی میدانستند. دین اسلام که کاملترین دین آسمانی است، تمام جوانب زندگی بشر در دنیا و آخرت را مورد توجه قرار داده و مسیر صحیح تکامل را فرا روی بشر قرار داده است. از این روست که دین اسلام به عنوان اکمال و اتمام اخلاق بشر معرفی شده است. منابع دین اسلام (قرآن، آموزهها و سیره و کتب علمای اخلاق و فیلسوفان مسلمان) منبع عظیم مسائل اخلاقی است و سرچشمه اصلی احکام و مسائل اخلاقی در میان مسلمانان محسوب میشود و دلیل اینکه در این پژوهش به آموزهها و سیره نبوی استناد شده است این است که آموزهها و سیرهی نبوی به عنوان یکی از منابع اصلی اخلاق اسلامی مطرح است. یکی از مسائل مهمی که در اخلاق اسلامی مطرح است، مسئلهی وفای به عهد است که در منابع دینی ما نمونههای فراوانی از آن وجود داشته و همواره مورد تاکید دین اسلام بوده است. لذا این تحقیق بر آن شده است تا مسئلهی وفای به عهد و جایگاه آن در اخلاق اسلامی از حیث اقسام و جایگاه آن در قرآن و آموزهها و همچنین در فیلسوفان مسلمان بررسی کند و به شرایط و احکام وفای به عهد و دلایل وفاداری و عهدشکنی و ثمرات و زیانهای آن بپردازد. گفتنی است پرداختن به وفای به عهد در اخلاق اسلامی، فراتر از تحقیق حاضر بوده و نیازمند تحقیقات گستردهتری است. بنابراین پایاننامه حاضر را باید تنها به عنوان درآمدی بر این موضوع دانست. 2- سوالات تحقیق آنچه در این پایاننامه در صدد آن هستیم جواب دادن به سوالهای زیر است. سوال اصلی: 1- وفای به عهد در اخلاق اسلامی با تأکید بر آموزها و سیرهی نبوی چیست؟ سوالهای فرعی: 1- معانی مرادف و مخالف عهد کداماند؟ 2- آیا وفای به عهد اقسامی دارد؟ چه نوع اقسامی دارد؟ 3- آیا وفای به عهد یک فضیلت است؟ چه نوع فضیلتی است؟ با کدام یک از فضایل ارتباط بیشتری دارد؟ 4- وفای به عهد در جنبه های مختلف اخلاقی و فقهی و حقوقی چه حکمی دارد و اگر در مقام عمل با دیگر ارزشها تعارض داشته باشد چه باید کرد؟ 3- فرضیات تحقیق در مقام پاسخگویی به پرسشهای فوق، میتوان پاسخ زیر را مطرح کرد: 1- وفای به عهد دارای یک معنای عام است و شامل مجموعه گستردهای از واژههای دیگری مثل میثاق و پیمان و وعده میشود. 2- عهد در رابطه خدا و انسانها و حتی با خود نیز بسته به اهداف عهد دارای اقسامی است وبه تبع وفای به عهد نیز اقسام مختلفی پیدا میکند. 3- وفای به عهد از فضایلی است که با دیگر فضایل اخلاقی همچون عدالت، صداقت و امانتداری ارتباط دارد. 4- وفای به عهد در همه جنبه ها حکم وجوبی دارد و با بعضی از ارزشها در مقام عمل تعارض دارد لذا باید با اولویتبندی مسائل بر مبنای قرآن کریم و آموزه های نبوی، این تعارض را برطرف کرد. 4- پیشینه تحقیق امروزه در زمینه «وفای به عهد» کتابها، پایاننامهها و مقالات متعددی به نگارش در آمده است که حاکی از توجه محقّقان به این امر است. با این وجود، تحقیق و پژوهش دربارهی «وفای به عهد در اخلاق اسلامی» و حتّی مرتبهای کلیتر، در «بعد اخلاقی وفای به عهد» سابقه چندانی ندارد و بیشتر به جنبه دینی و حقوقی این موضوع در جامعه پرداخته شده است. در حال حاضر، با توجّه به بررسیهای انجامشده کتاب یا پایاننامه و یا حتی مقالهای مستقل تحت عنوان «وفای به عهد در اخلاق اسلامی با تكیه بر آموزهها و سیرهی نبوی» یافت نشد. با این حال تحقیقاتی چند در ارتباط با این موضوع صورت گرفته است که به صورت پراکنده مطالبی نقل نمودهاند و با موضوع بیارتباط نیست. از جمله آنها میتوان به کتابهایی نظیر معراج السعاده از ملا احمد نراقی ، گناهان کبیره از آیت الله دستغیب و نقطههای آغاز در اخلاق عملی از مهدوی کنی و غیره اشاره کرد که صفحاتی را به توضیح این موضوع مهم اختصاص دادهاند و پایان نامه ها و مقالاتی در این مورد البته نه به این صورت که مورد بحث ما است، به نگارش در آمده است از جمله:
1-2 – طرح مساله……………………….. 8 فصل دوم : مفاهیم پایه 2-1- انواع مدلهای تیم پاسخگویی به رخدادهای امنیتی……………………….. 2-1-1-تیم امنیتی…………………………. 11 2-1- 2-گروه گسترده داخلی تیم پاسخگویی به رخدادهای امنیتی…………. 12 2-1-3- مدل متمرکز داخلی تیم پاسخگویی به رخدادهای امنیتی…………… 16 2-1- 4- مدل ترکیبی گسترده و متمرکز……………………….. 18 2-1- 5- مدل تیم هماهنگی……………………….. 19 2-2- آیتمهای موثر در انتخاب مدل تیم پاسخگویی به رخدادها……………….. 20 2-3- خدمات گروههای واکنش رخداد………………………… 20 2-4- تخصص های مورد نیاز اعضای یک تیم پاسخگویی به رخدادها……………. 24 2-5- آموزشهای لازم برای تشکیل یک تیم پاسخگویی به رخدادها ………………25 2-6- دسته بندی و مدل های مختلف همکاری تیمهای پاسخگویی………………. 25 2-7- آشنایی با انواع حمله ها در شبکه های کامپیوتری…………………………. 27 2-8- مراحل ایجاد یک تیم پاسخگویی به رخدادهای امنیتی…………………………. 28 2-8- 1- مراحل ایجاد و مدیریت رخدادهای امنیتی رایانه ای…………………………. 32 فصل سوم : بررسی کارهای پیشین 3-1- بررسی کارهای مربوط به تشکیل تیمهای پاسخگویی مالی………………….. 39 فصل چهارم : طراحی تیم پاسخگویی به رخدادهای امنیتی مالی 4 -1- اقدامات اولیه……………………….. 44 4-2- شناسایی ساختار سازمانی مجموعه مالی ………………………..44 4-2- 1- ساختار کلی مجموعه مالی…………………………. 44 4-2- 2- ساختار کلی معاونت ICT……………………….. 4-2-3- ساختار سازمانی مراکز استانی…………………………. 47 4 5- نیازها و محدودیتهای مجموعه مالی……………………….. 49 4-6- سرویسهای قابل ارائه ………………………..49 4 -7- نحوه ارتباط اعضاء تیم پاسخگویی به رخدادهای امنیتی مالی………….. 56 4-8- شرح وظایف اعضا تیم پاسخگویی به رخدادهای امنیتی مالی حوزه مرکزی……. 57 4-8- 1- شرح وظایف اعضا تیم پاسخگویی به رخدادهای امنیتی مالی استانی……… 58 4-9-بررسی فرآینهای موجود……………………….. 60 4-10- عملیاتی نمودن طرح……………………….. 63 4-10-1- نیازهای اساسی جهت استقرار مدل تیم پاسخگویی ………………………..64 2-10-4- برآوردهای مالی جهت راه اندازی تیم پاسخگویی به رخدادهای مالی…….. 66 فصل پنجم: خلاصه و نتیجه گیری خلاصه و نتیجه گیری…………………………. 67 پیشنهاد کارهای آتی…………………………. 67 مراجع ……………………….. 70 چکیده: بانکها و سرویسهای تدارک کننده بانکداری جهت حفظ امنیت در مقابل تهدیدهای رایانه ای نیاز به مقابله دارند. اهداف حمله هایرایانه ای ممکن است متفاوت باشد. حمله کننده ها ممکن است جهت بدست آوردن اطلاعات از حفره های سیستم عامل استفاده نمایند و یا با هویت جعلی وارد سیستم شده و موجبات خرابی سیستم و اطلاعات را فراهم آورند. بنابراین جهت اینکه بانکداری الکترونیکی از بازدهی و امنیت قابل قبولی برخوردار باشد به نحویکه عملکرد آن علاوه بر صرفه اقتصادی موجبات بروز مشکل و آسیب پذیری اطلاعات را فراهم نیاورد امنیت این سیستم کمک خواهد کرد که سطح بالاتری از اعتماد عمومی هم برای صنعت بانکداری و هم برای مصرف کنندگان و مشتریان کسب و کار حاصل گردد. امروزه با پیشرفت فناوری ابعاد تازه ای در زندگی روزمره افراد پدید می آید که در این راه سیستم های بانکداری الکترونیکی ، خدمات و سرویسهای بانکی الکترونیکی ویژه ای را فراهم آورده است به نحویکه تبادل اطلاعات میان کاربر و بانک عامل، به کمک بانکداری تلفنی و اینترنتی و بانکداری موبایلی، تا اندازه زیادی گسترش یافته است.
در این پایان نامه، قصد داریم روش های آشکار نمودن علایم ترافیکی در تصاویر گرفته شده از آنها و شناسایی این علایم را مورد بررسی قرار دهیم. سپس با استفاده از بهبود روشهای موجود سیستمی را ارایه دهیم که با استفاده از یک دوربین فیلمبرداری سوار شده روی یک وسیله متحرک و یک دستگاه گیرنده GPS Data Logger محل نصب علایم ترافیکی استاندارد را شناسایی و با توجه به آن، ارزیابی کند که آیا علامت در جای مناسبی نصب شده است یا خیر؟ این سیستم می تواند کمک شایانی به مهندسین بزرگراه، برای حفظ ونگهداری از جاده ها نماید. برای اینکار، بایستی که سیستم پیشنهادی ابتدا علایم ترافیکی را تشخیص دهد. در این پروژه، با استفاده از تجزیه وتحلیل لکه واعمال آستانه مناسب، اشیا را در تصویر شناسایی نموده؛ سپس با استفاده از تجزیه وتحلیل هیستوگرام رنگ وتجزیه وتحلیل ابعاد، لکه های اضافه حذف می شوند و با دقت 83.71% علایم ترافیکی بدرستی آشکار شدند. در مرحله بعد باید علایم شناسایی شوند، برای اینکار، علایم ترافیکی را با توجه به رنگ وشکل آنها گروه بندی کرده وبا استفاده از MLEV، بردارهای ویژگی هر علامت را استخراج کرده و با استفاده از بردارهای استخراج شده،یک شبکه عصبی، آموزش می بیند. ابتدا شکل کلی علامت و سپس پیام علامت با استفاده از شبکه عصبی طبقه بندی می شود؛در این مرحله، علایم با دقت 84.74% شناسایی شدند. در مرحله بعد با استفاده از تطابق زمانی، محل نصب هر علامت ترافیکی بدست می آید، وفاصله آن با محل وقوع عارضه(مثل پیچ بعدی) محاسبه می گردد و با توجه به نوع علامت شناسایی شده، ارزیابی می شود. نتایج بدست آمده نشان می دهد که سیستم پیشنهادی می تواند در بهبود وضعیت علایم جاده ای بسیار موثر باشد. فهرست مطالب 1-مقدمه. 1 1-1-دلایل احساس نیاز به سیستم شناسایی علایم ترافیکی.. 1 1-1-2 علایم ترافیکی.. 2 1-1-2-1:علایم اخطاری(هشدار دهنده) 2 1-1-2-2-تابلوهای انتظامی(مقرراتی) 3 1-1-2-3-تابلوهای اخباری(اطلاعاتی) 3 1-1-2-4-علایم راهنمای مسیر. 4 1-1-2-5-علایم مکمل.. 4 1-1-2-6-تابلوهای محلی.. 4 1-2 کاربرد آشکارسازی وشناسایی علایم ترافیکی 5 1-2-1 سیستم های پشتیبان راننده. 6 1-2-2 سیستم های دستیار راننده. 7 1-3 اهداف پایان نامه. 9 1-3- 1 آشکارسازی علامت ترافیکی.. 9 1-3-1-1 آشکارسازی بر اساس رنگ… 10 1-3-1-2 آشکارسازی بر اساس شکل.. 10 1-3-1-3 آشکارسازی بر اساس شکل ورنگ… 11 1-3-1-4 آشکارسازی بر اساس یادگیری ماشین.. 12 1-3-2 کلاس بندی وشناخت علایم ترافیکی.. 12 1-3-2-1 کلاس بندی با شبکه های عصبی مصنوعی.. 13 1-3-2-2 کلاس بندی با استفاده از تطبیق الگو. 14 1-3-2-3 شناخت علامت توسط دیگر طبقه بندی کننده ها 14 1-3-2-4 OCR and Pictograms Recognition. 15 1-4 بهدست آوردن موقعیت جغرافیایی محل نصب علایم ترافیکی، ارزیابی محل نصب آن. 15 1-5 ساختار این پایان نامه. 16 2-پیشینه تحقیق.. 17 2-1 مقدمه. 17 2-2 پیشینه تحقیقاتی سیستمهای آشکارسازی علایم ترافیکی.. 17 2-2-1 آشکارسازی بر اساس رنگ… 18 2-2-2 آشکارسازی بر اساس شکل.. 19 2-2-3آشکارسازی بر اساس شکل ورنگ… 22 2-2-4 آشکارسازی بر اساس یادگیری ماشین.. 24 2-2 پیشینه تحقیقاتی سیستمهای شناخت علایم ترافیکی.. 24 2-3-1شناخت علایم ترافیکی بوسیله شبکه های عصبی.. 25 2-3-2 شناخت علایم ترافیکی بوسیله تطبیق الگو. 26 2-3-3 شناخت علامت توسط دیگر طبقه بندی کننده ها 27 2-3-4 OCR and Pictograms Recognition. 28 3-آشکارسازی علایم ترافیکی.. 30 3-1 مقدمه. 30 3-2 دلایل دشواری مقایسه بین تکنیکهای آشکارسازی علایم. 30 3-3 مشکلاتی که سر راه آشکارسازی و شناسایی علایم ترافیکی قرار دارد. 31 3-3-1میزان نور متغیر است و قابل کنترل نیست.. 31 3-3-2حضور اشیا دیگر. 32 3-3-3تفاوت ظاهری علایم. 33 3-3-4تغییر فیزیکی علامت.. 34 3-3-5 تغییر رنگ علامت.. 35 3-3-6 حرکت بلوری.. 35 3-4 رویکردهای آشکارسازی علایم ترافیکی.. 36 3-4-1 آشکارسازی علایم ترافیکی بر اساس رنگ… 36 3-4-1-1 بررسی اجمالی فضاهای رنگی.. 37 3-4-1-2-1 قطعه بندی آستانه رنگی.. 41 3-4-1-2-2 پیوستن پویای پیکسل.. 42 3-4-1-2-3 تبدیل به HSI/HSV.. 42 3-4-1-2-4 رشد دادن منطقه. 42 3-4-1-2-5 شاخص گذاری رنگ… 43 3-4-2 آشکارسازی بر اساس شکل.. 43 3-4-2-1 Hierarchal Spatial Feature Matching. 44 3-4-2-2 Hough Transform.. 44 3-4-2-3 Similarity Detection. 45 3-4-2-4 Distance Transform Matching. 45 3-4-3 آشکارسازی علامت با استفاده از شکل ورنگ… 46 3-4-4 آشکارسازی بر اساس یادگیری ماشین.. 47 4-شناسایی علایم ترافیکی.. 49 4-1 مقدمه. 49 4-2 شناسایی اشکال توسط ماشین.. 49 4-2-1 مشکلاتی که در این راه وجود دارند. 50 4-2-1-1 چرخش،بازتاب(آینه)،ترجمه،تغییر مقیاس… 51 4-3 الگوریتمهای شناخت علایم ترافیکی.. 52 4-3-1شبکه های عصبی.. 53 4-3-1-1 شبکه های پس انتشار. 54 4-3-1-2 پرسپترون چند لایه. 54 4-3-2 تطبیق الگو. 55 4-3-3 کلاس بندی با PSO.. 56 4-3-4 کلاس بندی با SVM… 57 4-3-5 شناخت علایم ترافیکی توسط OCR and pictogram.. 61 5-طراحی و پیاده سازی سیستم وارزیابی آن. 62 5-1 مقدمه. 62 5-2آشکارسازی علامت بوسیله ،تجزیه وتحلیل لکه. 62 5-2-1 تعریف لکه. 62 5-2-2شناسایی مناطق مورد علاقه: 65 5-2-3فیلترهای میانه دوبعدی.. 66 5-2-4 استخراج لبه های اشیا: 68 5-2-5 حذف لکه های زاید. 70 5-2-5-1تجزیه وتحلیل هیستوگرام رنگها 72 5-2-5-2 تجزیه وتحلیل ابعاد علامت: 74 5-2-6بلوک دیاگرام آشکارسازی علایم ترافیکی : 77 5-2-7 نتایج بدست آمده برای بخش آشکارسازی علایم ترافیکی.. 77 5-3 شناسایی علایم ترافیکی: 79 5-3-1شیوه ای بازگشتی برای تقسیم بندی شکل براساس بردار ویژه. 79 5-3-1-1 محاسبه ماتریس کواریانس: 79 5-3-1-2 استخراج دو مقدار ویژه. 80 5-3-1-3 ناحیه بندی شکل بر اساس بردارهای ویژه. 81 5-3-1-4 محاسبه مقادیر ویژه وبردارهای ویژه؛ زیر ناحیه ها 82 5-3-1-5 محاسبهbounding-box: 83 5-3-2 استخراج پارامترهای مستقل از مقیاس،انحراف،دوران. 83 5-3-2-1پارامتر (eigen-ratio) 84 5-3-2-2 پارامتر (compactness) 84 5-3-2-3 پارامتر (normal-angle) 85 5-3-2-4 پارامتر(center) 86 5-3-3 آزمایش مستقل بودن پارامترها(دوران،انتقال،مقیاس) 87 5-3-4 تقسیم بندی علایم ترافیکی بر اساس شکل ظاهری ورنگ آنها 91 5-3-5 شناسایی شکل کلی علایم ترافیکی،توسط شبکه های عصبی.. 96 5-3-6 آموزش شبکه های عصبی.. 97 5-3-6-1 آموزش شبکه عصبی برای شناسایی شکل کلی علامت.. 98 5-3-6-2 آزمایش صحت کلاس بندی در شبکه عصبی.. 99 5-3-7 شناسایی پیام علامت.. 102 5-3-8 بلوک دیاگرام سیستم شناسایی علایم ترافیکی بوسیله شبکه عصبی.. 104 5-3-9 نتایج شناسایی علایم ترافیکی.. 105 5-4 تعیین محل نصب علامت و ارزیابی آن. 106 5-4-1 سیستم موقعیت یاب جهانی چگونه کار میکند. 107 5-4-2 محاسبه محل نصب علامت.. 109 5-4-3 ارزیابی علامت ترافیکی.. 111 5-4-4 رسم نقاط بر روی نقشه. 112 5-4-4-1 سیستم اطلاعات جغرافیای(GIS) 112 5-4-4-2 تجزیه وتحلیل World file. 114 5-4-5-2 رسم یک نقطه جغرافیایی.. 120 5-4-5 نتیجه اجرای کلی الگوریتم وارزیابی نقاط بدست آمده. 123 6-نتایج وپیشنهادات.. 128 7-منابع. 129 8-چکیده انگلیسی.. 137 1-مقدمه ابتدا در این فصل به معرفی علایم ترافیکی وسیستمی که علایم ترافیکی را شناسایی کند، می پردازیم وسپس کارهایی که برای شناسایی صحیح علامت لازم است ،مورد بررسی قرار خواهد گرفت؛ درنهایت هم ساختار این پایان نامه را توضیح میدهیم. 1-1-دلایل احساس نیاز به سیستم شناسایی علایم ترافیکی تمایل انسانها به آسایش هرچه بیشتر و حمل و نقل آسان، سبب ایجاد وسایل نقلیه زمینی گردیده است. با رشد جمعیت، هر روزه به تعداد وسایل نقلیهای كه در خیابانها وجادهها تردد میكنند افزوده میشود. با توجه به این تعداد بیشمار وسایل نقلیه، نیاز به كنترل آنها به منظور جلوگیری از تصادفات تا حد ممكن و در نتیجه كاهش تلفات جانی و مالی فراوان كاملاً احساس میشود. بخش عمدهای از وظیفه كنترل و هدایت وسایل نقلیه در خیابانها و جادهها توسط علائم راهنمایی و رانندگی صورت میگیرد. بنابراین مشاهده علائم و عمل كردن به پیام آن ها بوسیله رانندگان ضروری و مهم میباشد. با توجه به اهمیت این مسأله اگر بتوان سیستم خودكاری برای تشخیص علائم واعلام پیام آنها به رانندگان طراحی نمود، كمك زیادی به آرامش رانندگان خواهد کرد و عبور ومرور روان خواهد شد و بدین ترتیب كلیه رانندگان بویژه رانندگان مبتدی میتوانندتمركز بیشتری بر روی كنترل وسیله نقلیه داشته باشند. 1-1-2 علایم ترافیکی علایم راهنمایی و رانندگی مانند انواع چراغ ها، تابلوها، خط کشی ها، نوشته ها، ترسیم ها ونیز علایم تعیین سمت عبور که باید روی راه ها کشیده شود، براساس قانون الحاق ایران به کنوانسیون عبور ومرور در جاده و کنوانسیون مربوط به علایم راهها-مصوب 1354 تهیه شده اند. تشخیص، انتخاب، تهیه، جانمایی، نصب ، ترسیم و نگهداری علایم عمودی و افقی راهنمایی و رانندگی درشهرها بر اساس دستورالعملی خواهد بود که به پیشنهاد شورای عالی هماهنگی ترافیک شهرهای کشور به تصویب وزیر کشور می رسد و در جاده ها به عهده وزارت راه وترابری می باشد. در مواقع اضطراری راهنمایی و رانندگی و پلیس راه می توانند خود اقدام به انتخاب نوع علایم و محل استفاده و در صورت لزوم تهیه و نصب آنها به طور موقت نموده و مراتب را بر حسب مورد ، به شهرداری و یا وزارت راه و ترابری اعلام نمایند. مفاهیم رنگ و شکل علایم و تابلوها و چگونگی رفتار رانندگان پس از دیدن آنها ، که درکتاب های آموزشی باید ارائه شود، از سوی کار گروهی متشکل از نمایندگان وزارت کشور، وزارت راه و ترابری و راهنمایی و رانندگی تهیه و به همراه این آیین ن امه برای اطلاع عمومی در اختیار مراجع صلاحیت دار و با همکاری شوراهای اسلامی شهرها در اختیار عموم مردم قرار می گیرد]1[. علایم ترافیکی در ایران به شش دسته کلی تقسم بندی میشوند: 1-1-2-1:علایم اخطاری(هشدار دهنده):از این علایم برای آگاه ساختن راننده نسبت به خطرات احتمالی موجود در مسیر استفاده میشود.این علایم معمولا با مثلث قرمز رنگ نمایش داده میشود. شکل 1‑1:علایم اخطاری]1[ 1-1-2-2-تابلوهای انتظامی(مقرراتی):با استفاده از این نوع علایم،دستورالعملی را به راننده متذکر میشوند ویاممنوعیت یا محدودیتی را گوشزد میکنند. شکل 1‑2:علایم انتظامی]1[ 1-1-2-3-تابلوهای اخباری(اطلاعاتی):این علایم معمولا اطلاعات مشخصی ومعینی را به رانندگان درباره منطقه می دهند. شکل 1‑3:علایم ورود به منطقه]1[ شکل 1‑4:علایم اخباری]1[ 1-1-2-4-علایم راهنمای مسیر:این علایم معمولا جهت حرکت وفاصله تا مقصد را مشخص میکنند. شکل 1‑5:علایم راهنمای مسیر]1[ 1-1-2-5-علایم مکمل:جهت اختصاص علایم رانندگی به گروه خاصی از وسایل نقلیه ویا تکمیل معنی علایم رانندگی دیگر کاربرد دارد. شکل 1‑6:علایم مکمل]1[ 1-1-2-6-تابلوهای محلی:با توجه به خصوصیات محل نصب علایم، طراحی میشوند. شکل 1‑7:علایم محلی]1[ 1-2 کاربرد آشکارسازی وشناسایی علایم ترافیکی[1] آشکارسازی وشناسایی علایم ترافیکی در سالهای اخیر بیشتر مورد استقبال محققان قرار گرفته است وتحقیقات زیادی در این زمینه صورت گرفته است،این علاقه ناشی از محدوده وسیع برنامه های کاربردی در این حوزه است، معمولا این برنامه ها دارای قابلیتهای زیر هستند:
در قرن بیست ویکم، اتومبیل بخش لاینفکی از زندگی را اشغال کرده است، پس باید راننده ها از قوانین ومقرراتی که توسط علایم ترافیکی گوشزد میشود تبعیت کنند. با توجه به پیشرفت تکنولوژی، سیستمهای دستیار راننده وسیستمهای پشتیبان راننده برای افزایش راحتی واطمینان ایجاد شدند]4[. 1-2-1 سیستم های پشتیبان راننده اتومبیلهای های مدرن، در نوع حسگرها، کامپیوتر وتکنولوژی ارتباطی تغییرات بزرگی نسبت به گذشته داشته اند؛ بهعنوان مثال میتوان سیستم های کروزکنترل تطبیقی (ACC[3]) ، (LDWA[4])، (BLIS[5]) را برشمرد.این سیستم های پشتیبان راننده بهطور خودکار بخشی از کار رانندگی را بهعهده میگیرد، درنتیجه رانندگی راحتتر وامن تری را برای راننده به ارمغان میآورد ]5[. خطای انسانی عامل 90% تصادفات رانندگی است، در بسیاری از این حوادث، راننده تلاشی برای اجتناب از این برخورد انجام نمیدهد. این نشان از سهل انگاری و غفلت راننده درباره حادثه است]6،7[. فلسفه وجود سیستم های پشتیبان راننده؛ کاهش تعداد تصادفاتی است که با خطای انسانی انجام میگیرد.پس با کمک این سیستم ها میتوان از جنبه های زیان بار حوادث(مرگ ومیر، صدمات مالی، ایجاد ترافیک) جلوگیری کرد وآنها را کاهش داد. این سیستم ها با افزایش راحتی رانندگی، روان کردن جریان ترافیک، باعث کاهش تولید گازهای گلخانه ای و هم چنین کاهش هزینه ها میگردد]8[. 1-2-2 سیستم های دستیار راننده[6] سیستم های دستیار راننده، کمک شایانی را به رانندگان ارائه میدهند. بسیاری از این سیستمها به منظور افزایش امنیت وراحتی در طی دهه گذشته در وسایل نقلیه بهکار گرفته شده اند، بهعنوان مثال میتوان به سیستمهای کنترل ثبات خودرو(VSC[7])،سیستمهای هدایت برقی کمکی (EPAS[8])،کنترل ضد رول آور(ARC[9]) اشاره کرد. برخی از این دستیارهای راننده وظایف خاصی را برای بهبود عملکرد، در رانندگی انجام میدهند، برخی دیگر نیز برای همراهی وهمکاری با انسان طراحی شده اند. مخالفان طرحهای کاملا اتوماتیک سیستمهای دستیار راننده، به این نکته اشاره میکنند که این سیستمها باعث سلب اقتدار و مسئولیت انسان میشوند. از آنجا که سیستمهای دستیار راننده معمولا با یک راننده انسان همکاری میکنند، پس در نتیجه عملکرد آنها به واکنش خوب و سنجیده عامل انسانی هم بستگی دارد. بنابراین باید عملکرد راننده انسان را هم در ارزیابی این حلقه موثر دانست. تاهمین اواخر برای آزمایش نمونه های اولیه این سیستمها از شبیه سازهای رانندگی استفاده میکردند، این فرایند هزینه و زمان زیادی را به سیستم تحمیل میکرد. امروزه از روشی مبتنی بر شبیه سازی کامپیوتری بههمراه رانندگان انسانی بهعنوان جایگزین روش قبلی استفاده میشود، چون که دقیقا رفتارهایی که انسان در شرایط مختلف بروز می دهد را نمیتوان تعیین کرد]9[.