مبحث سوم- جرایم مربوط علیه عفت واخلاق عمومی

مفاهیم عفت و اخلاق به تبعیت از فرهنگ و ارزش‌های حاکم در جامعه شکل می‌پذیرد. این ارزش‌ها حسب زمان و مکان متغیر بوده و دایم‌ در حال تغییر هستند. احترام و پایبندی به معیارهای اخلاقی توسط آحاد جامعه با لحاظ سن، جنس، طبقات اقتصادی، فرهنگی، محیط شهری و روستایی نیز تفاوت دارد. و نوجوانان با توجه با محیط خانوادگی و تربیتی خود به تدریج با ارزش‌های جامعه آشنا و ضمن عادت کردن به آن‌ ها احترام می‌گذارند. روح سرکش و نظم گریز اطفال بویژه در دوران بحران بلوغ، انطباق وی را با الگوهای ارزشی جامعه چندان آسان نمی‌سازد. این امر بویژه در مواردی مانند کشش‌های جنسی، ابتدا برای ارضا، حس کنجکاوی و سپس در جهت فرونشاندن شعله‌های سرکش میل جنسی و غریزی عموماً از چارچوب مورد احترام جامعه قومی پا را فراتر می‌گذارند و اگر با تربیت و آموزش مناسب این میل کنترل نشود و یا جهت درست پیدا نکند، در نهایت زمینه تأمین قانونی و مشروع آن فراهم نگردد چون آتشفشانی فوران می‌کند و هچ مانع و رادعی را تحمل نخواهد کرد.

جرایم علیه ارزش‌ها اخلاقی به نسبت الگوهای حاکم متفاوت و دارای اعتبار نسبی هستند. اعمالی مانند روابط آزاد بین زن و مردان، سقط جنین، پوشش ظاهری، هم جنس بازی و غیره امروزه در برخی ممالک نه تنها مجرمانه نیست بلکه به مثابه تجلی آزادی‌ها فردی تلقی می‌شود، در حالی که در جوامع دیگر حائز عناوین جزایی و بعضاً دارای شدیدترین مجازات‌هاست.

هرچند به علت پایبندی مردم کشور ما رفتارهای فوق به نسبت جوامع غربی چندان گسترش نیافته و حداقل از حالت ضدارزشی به ارزشی تبدیل نشده است، ولی باید اذعان نمود که در سال‌های اخیر به دلیل مشکلات اقتصادی، عدم امکان ازدواج و دلایل روانی ناشی از جنگ و شیوع فرهنگ غربی و غیره در میان جوانان شیوع فراوان یافته و قباحت اخلاقی آنان کمرنگ شده است. در ضمن لازم به ذکر است که اطفال در عین حال که می‌توانند مرتکب این جرایم باشند خود قربانیان اصلی آن نیز تلقی می‌گردند. از مهم‌ترین جرایم ارتکابی اطفال می‌توان به روسپیگری، همجنس بازی، رابطه نامشروع اشاره نمود. که هرچند تفاوت هایی در زمینه‌های فرهنگی بین مردم ایران و ایالات متحده وجود دارد اما جرم انگاری های صورت گرفته در این زمینه دارای تشابه بسیاری است. به ‌عنوان مثال در عنوان A: 110 قانون فدرال روسپیگری و سوءاستفاده جنسی و همچنین مزاحمت تلفنی در عنوان A: 119 مورد جرم انگاری واقع شده است.

خلاصه و نتیجه بحث

والدین باید بیشترین تأثیر را در جامعه پذیری کودک داشته باشند، اما با وجود جوامع صنعتی پیچیده که نیروی کار حرفه ای تری را می طلبد، همواره نمی توان به والدین برای انجام آنچه مورد نیاز است، اعتماد کرد. اینکه از والدین درخواست می شود، نسبت به تحصیل فرزندانشان در مدارس دولتی یا تحت نظارت دولت اطمینان حاصل کنند؛ زیرا در غیر این صورت، با ضمانت اجراها مواجه می‌شوند، از آن حکایت دارد که سازوکار اصلی جامعه این است که کودکان در دوران رشد، ارزش‌های مناسب و ویژگی‌های رفتاری لازم را فراگیرند. تنش موجود میان آزادی والدین در پرورش فرزند بر مبنای ارزش‌های مطلوب خود و نیازمندی کشور به جمعیتی دارای ارزش‌های مشترک، موجب بروز اختلافاتی در زمینه کنترل دولت بر مدارس شده است. ولی در عین حال، این امر بر نحوه نگرش به مسئولیت والدین ‌در مورد بزهکاری کودکان نیز تأثیر داشته است.

گسترش دادگاه های اطفال و برخوردهای ویژه با بزهکاران نوجوان از زمان تأسیس اوّلین زندان خاصّ اطفال در) در ۱۸۳۸ م. و پیدایش اوّلین مراکز بازپروری و مدارس صنعتی که در اصل در ارتباط با مراکز خیریه بودند تا اقدامات کیفری، مانند حبس خانگی، حضور در مراکز آموزشی پرورشی و اقدامات میانجیگرانه دیگر که امروزه به کار می رود، به عنوان ظهور یک فرایند رفاه محورِ کودک مطرح شده است(۳۵) که به موجب آن، اطفال به عنوان کسانی در نظر گرفته می‌شوند که به امکاناتی جدا از بزرگسالان به منظور برآورده ساختن نیاز به آموزش و پرورش که آن ها را از ارتکاب جرم دور کند نیازمند هستند. نگرانی در خصوص اصلاح و تربیتِ(۳۶) کودکان در پایان سده نوزدهم و ابتدای سده بیستم، تبدیل به یک رویکرد درمانی شد که به موجب آن، مجرمیت بزهکاران باید با هر وسیله ممکن، اعم از آموزش، اقدامات روانشناختی و امثال آن درمان شود.

فرض اصلی پیشنهادات بازپروری از سال ۱۹۲۰ م. به بعد، این بوده است که رفتار مجرمانه، نشانه نوعی گسیختگی یا اهمال والدین در تربیت اطفال است، همان گونه که بدرفتاری یا غفلت آن ها ممکن است سبب این رفتار مجرمانه شود؛ ‌بنابرین‏، کودک قربانی این اهمال بوده و به مراقبت، آموزش یا درمان نیازمند است تا این اشتباهات جبران شود. در واقع تفاوتی میان کودک محروم و کودک بزهکار وجود ندارد یا این تفاوت بسیار ناچیز است. برای مثال، نظر «کمیته مولونی» را که در سال ۱۹۲۷ م. برای نخستین بار دادگاه های اطفال در کشور انگلستان را مورد مطالعه قرار داد، یادآوری می‌کنیم:

قائل شدن تفاوت بین اینکه آیا کودک به علّت ولگردی یا از کنترل خارج بودن یا به علّت ارتکاب جرم به دادگاه آورده شده است، اغلب امری کاملاً اتفاقی است. غفلت و اهمال منجر به بزهکاری می شود و بزهکاری غالبا نتیجه مستقیم اهمال است.

در هر صورت، این نظر با اعتقاد مستمر به ارزش مجازات چه به عنوان یک عمل ذاتا تربیتی و چه به عنوان یک عمل بازدارنده یا عمل سزادهنده در تضاد است. تنش و تضاد میان این دو دیدگاه منجر به فراز و نشیب دائمی در نگرش به اطفال بزهکار شده است. سیستم عدالت کیفری باید تا چه حد در زمینه نجات طفل بزهکار از حیات مجرمانه، با اقدامات غیر قضایی، مراقبت و آموزش پیش برود و تا چه حد باید از نظام کیفری که توجه اش به موضوع مسئولیت در برابر اَعمال خطاکارانه و اِعمال مجازات متناسب با جرم بزهکار معطوف است، استفاده کند؟ سیستم دادگاه های اطفال تا مدت‌ها بیانگر ائتلاف و نیز تضاد میان مفاهیم رفاه کودک و رعایت تشریفات در فرایند دادرسی بوده است.

۲-۴-۱- ده استرتژی مدیریت زمان

۱-بفهمید وقتتان را چگونه می گذرانید: داشتن یک جدول زمانی، راهی مفید برای تعیین چگونگی استفاده شما از زمان است. به مدت یک یا دو هفته آنچه را در فاصله های زمانی ۱۵ دقیقه ای انجام می دهید، ثبت کنید. نتایج را بررسی کنید. ببینید آیا هرچه نیاز بوده است را انجام داده اید، تعیین کنید چه کارهایی به بیشترین زمان نیاز دارند، تعیین کنید در چه ساعتی از روز بیشترین انرژی را داریدو بیشترین زمانتان را به چه چیزی اختصاص داده اید: شغلتان، خانواده، کارهای شخصی، تفریح و غیره. شناسایی کارهایی که بیشترین زمان شما را می گیرند و تعیین این که آیا شما زمانتان را روی مهمترین فعالیت ها سرمایه گذاری می کنید یا نه، به شما کمک می‌کند تا روش عملکرد خود را تعیین کنید. به علاوه داشتن درکی منطقی از مقدار زمان مورد نیاز برای انجام کارهای روزانه معمول می‌تواند به شما کمک کند که در برنامه ریزی و تخمین مقدار زمانی که برای فعالیت های دیگر در اختیار دارد، واقع بین تر باشید.

۲- کارهایتان را اولویت بندی کنید: مدیریت کارآمد زمان به تمایزی بین آنچه “مهم” است و آنچه “فوری” است، نیاز دارد(مک کنزی ۱۹۹۰). متخصصان بر این باورند که مهمترین کارها معمولا فوری ترین کارها نیستند. با این حال، ما معمولا اجازه می‌دهیم کارهای فوری تسلط امور را در دست بگیرند. کاوی و مریل(۱۹۹۴).فعالیت های مار به چهار بخش در ماتریس مدیریت زمان خود دسته بندی می‌کنند : فوری، غیر فوری، مهم و غیرمهم. کاوی و همکارانش بیان می‌کنند که در حین حال که فعالیت هایی را که هم فوری اند و هم مهم، باید انجام داد، اما باید زمان کمتری را روی فعالیت هایی بگذاریم که مهم نیستند(بدون توجه به فوریت آن ها)تازمان بیشتری داشته باشیم تا روی فعالیت هایی تمرکز کنیم که فوری نیستند اما مهم اند. تمرکز روی این فعالیت های مهم به شما اجازه می‌دهد تا کنترل بیشتری روی زمانتان به دست آورید و احتمالا تعداد کارهای مهمی را که فوری می‌شوند کاهش دهید.یکی از ساده ترین راه ها برای اولویت بندی کارها، فراهم کردن یک لیست از “کارها” است. این که یک لیست روزانه، هفتگی یا ماهیانه نیاز دارید به سبک زندگی شما بستگی دارد.فقط مراقب باشید که این لیست از کنترل شما خارج نشود و چندین لیست در یک زمان درست نکنید. موارد داخل لیست را به ترتیب اولویت (هم مهم و هم فوری) رده بندی کنید. شاید مایل باشید که این موارد را در ‌دسته‌هایی مثل مهم، تقریبا مهم و کمی مهم دسته بندی کنید، آن ها را شماره گذاری کنید یا از یک سیستم کدگذاری رنگی استفاده کنید.به یاد داشته باشید که هدف شما این نیست که بیشترین موارد را مشخص کنید، بلکه می خواهید مواردی دارای اولویت را مشخص کنید(مک کنزی ۱۹۹۰). داشتن یک لیست اولویت بندی شده از کارها به شما این امکان را می‌دهد تا به فعالیت هایی که ممکن است جالب باشند یا یک احساس پیشرفت در شما ایجاد کنند اما با اولویت های اصلی شما سازگاری ندارند، “نه” بگویند.

۳- از یک ابزار برنامه ریزی استفاده کنید: متخصصان مدیریت زمان پیشنهاد می‌کنند از یک ابزار برنامه ریزی شخصی برای بهبود بهره وری تان استفاده کنید.مثال هایی از ابزارهای برنامه ریزی مشخصی عبارت اند از تقویم الکترونیک، دفترچه یادداشت های جیبی، تقویم ها، برنامه های کامپیوتری، جدول های دیواری، کارت های فهرست بندی شده و دفترچه یادداشت ها. نوشتن کارهایتان، برنامه های زمانی و یادآورها می‌توانند ذهن شما را برای تمرکزروی اولویت هایتان آزاد کنند. افرادی که حافظ شنیداری خوبی دارند، شاید ترجیح دهند به جای این کارها، افکارشان را با صدای بلند برای خود دیکته کنند. مهم این است که یک ابزاربرنامه ریزی پیدا کنید که برای شما کارآمد باشد و از آن ابزار به طور مداوم استفاده کنید. برخی نکات هنگام استفاده از یک ابزار برنامه ریزی عبارتند از: همیشه اطلاعات خود را روی خود ابزار ثبت کنید. یادداشت کردن سرسری آن ها در جایی دیگر و انتقال دادن آن ها در فرصتی دیگر، روش کارآمدی نیست. روزانه ابزار برنامه ریزی خود را مرورکنید. به یاد داشته باشید که یک لیست از اولویت هایتان در ابزار برنامه ریزی خود نگه دارید و گهگاه به آن رجوع کنید. تقویم های الکترونیکی را با کامپیوترتان هماهنگ کنید و باطری های را در تقویم خود به طور منظم شارژ کنید. یک سیستم پشتیبان داشته باشید.

۴- منظم باشید: اکثر افراد معتقدند که بی نظمی و عدم سازماندهی، منجر به مدیریت زمان ضعیف می شود. افرادی که در سازمان دهی امور حرفه ای اند، پیشنهاد می‌کنند که ابتدا بای از شر آشفتگی خلاص شوید. روشی که اغلب به کار می رود، تهیه سه جعبه سا (یا سه گوشه از اتاق) با برچسب های ” چیزهایی که باید نگه دارم”، ” چیزهایی که باید بیرون بفرستم یا ببخشم” و” چیزهایی که باید دور بریزم”. اقلامی راکه باعث آشفتگی شده اند، در این جعبه ها جداسازی کنید. بلافاصله اقلام داخل جعبه “چیزهایی که باید دور بریزیم” را دور بریزند. جعبه “چیزهایی که بای بیرون بفرستیم” ممکن است حاوی اقلامی باشد که می خواهید بفروشید یا به کسی هدیه بدهید. سپس یک روش خوب برای حذف آن ها پیدا کنید. مثلا یک حراج خانگی، اهدای آن ها یا هدیه دادن به دوستان یا اعضای خانواده که با شما زندگی نمی کنند. وقتی آشفتگی از بین رفت، مرحله بعد اجرای سیستمی است که به شما امکان دهد کمتر و فقط یک بار به اطلاعات (مثلا کارها، مقالات، ‌ایمیل‌ها و غیره)رسیدگی کنید. اصولا شما ۵ گزینه برای اداره اطلاعات دارید: ۱- آن ها را دور بریزید، پاک کنید یا به طریق دیگر از شرش خلاص شوید. ۲- آن ها را به کسی بدهید تا به آن ها رسیدگی کند، آن ها را بایگانی کند یا به آن ها پاسخ دهد. ۳- خودتان روی آن ها کارکنید سپس آن ها را دور بریزید یا بایگانی کنید. ۴- آن ها را موقتا بایگانی کنید تا وقتی که نیاز است به آن ها بپردازید یا تا وقتی اطلاعات بیشتری به دست آورید. ادامه: یک فایل یادآوری می‌تواند برای نگه داشتن اطلاعات موقتی مفید باشد. ۵- آن ها را به طور دائمی جایی بایگانی کنید که بتوانید بعدا به آسانی آن ها را پیدا کنید.

ب) نفقه زوجه پس از وفات زوج در حقوق موضوعه ایران

قانون مدنی در ماده ۱۱۱۰ قانون مدنی، قبل از اصلاح ، با تبعیت از نظریه مشهور فقها به طور مطلق می گفت : در عده وفات زن حق نفقه ندارد، اعم از اینکه باردار باشد یا غیر باردار. اما برخی از حقوق دانان^[۱۴۲] گفته اند: هرچند قانون مدنی بر اساس نظر مشهور فقهای امامیه حکم ‌کرده‌است که در عده وفات به طور مطلق مستحق نفقه نیست، ولی انصاف و عدالت قضایی ایجاب می‌کند که از نظریه شیخ طوسی پیروی نمود و قائل شد که زن در صورت حامله بودن در عده وفات مستحق نفقه است و باید از ترکه شوهر او تأمین شود.

نگاهی به اصلاح ماده ۱۱۱۰ قانون مدنی:

در سال ۱۳۸۱ ماده به شرح زیر اصلاح شد:

«در ایام عده ، مخارج زندگی زوجه ، عند المطالبه از اموال اقاربی که پرداخت نفقه بر عهده ی آنان است(در صورت عدم پرداخت)تامین می‌گردد.»

علت اصلاح این ماده ، این بود که پس از فوت شوهر و قطع رابطه ی زوجیت و سقوط نفقه زوجه از تاریخ فوت زوج ، زوجه از حیث مالی دچار مشکل می شود ؛ بویژه اگر شاغل نبوده ، از نظر مالی وابسته باشد.

در نقد و ارزیابی متن اصلاحی ، می توان گفت ، متن اصلاح شده به دلایلی که در ادامه خواهد آمد ، نادرست و غیر فنی نوشته شده است:

الف) برخی حقوق ‌دانان متن اصلاح شده ی ماده را قطع نظر از وجود ایرادهای ادبی و عبارات اضافی ، غیر لازم و مبهم دانسته و اظهار داشته اند : ظاهراً منظور این است که زنی که شوهرش وفات ‌کرده‌است، اگر حامل باشد ، نفقه ی او بر عهده ی اقاربش است.

چنان که اقاربی غیر از جنین دارد، به صورت مشترک و اگر ندارد ، از اموال جنین باید برداشت شود. اگر وی حامل نباشد نیز نفقه اش بر عهده ی اقارب خود اوست. ولی ماده ی اصلاحی به جای بیان این مطلب ، مستقیم سراغ محل تامین نفقه ی او از اموال اقاربش رفته است ؛ امری که از مواد قانونی مبحث نفقات استنباط می شد و نیازی به طرح آن در اینجا نبود.^[۱۴۳]

به نظر می‌رسد از آنجا که این ماده از فقه گرفته شده است و بحث نفقه ی زوجه در فقه نفیا و اثباتا ، به نفقه ی زوجیت مربوط است نه اقارب ، تفسیر ماده ی اصلاحی به نفقه ی اقارب ، بعید است ؛ بلکه به نظر می‌رسد قانون گذار نفقه را از مال فرزند ، برای زن حامل در نظر گرفته بوده است که با ایراد شورای نگهبان مواجه شده و در نهایت ماده به شکل ناقص تدوین گردیده است.

ب) ممکن است هدف قانون گذار از اصلاح ماده ۱۱۱۰ قانون مدنی، این بوده که بیان کند زن در عده وفات ، در هر حال مستحق نفقه است ؛ چه متمکن باشد ، چه نیازمند. این احتمال اگر درست باشد ، می‌تواند پیام و حکم جدید قانون تلقی شود. ولی در این صورت ، متن جدید ماده ۱۱۱۰ قانون مدنی در تعارض آشکار با مواد ۱۱۹۸ و۱۱۹۷ قانون مدنی قرار دارد وعلاوه بر آن مغایر ‌با شرع است. ‌بنابرین‏ باید اطلاق متن اصلاح شده ،با توجه به مواد مذکور تبیین گردد.

ج) قانون گذار از اصطلاح شناخته شده «نفقه» استفاده نکرده و عبارت «مخارج زندگی زوجه» را به کار برده است. این عبارت مبهم است ومعلوم نیست شامل چه چیزهایی می شود. اگر مقصود همان نفقه است ، چرا به جای یک کلمه روشن و مصطلح از کلمات دیگری استفاده ‌کرده‌است و اگر مقصود چیز دیگری است ، مفهوم آن واضح نیست.

ما به دلایلی باید نفقه زوجه را به خصوص اگر حامل باشد و در عده وفات همسرش باشد حق وی بدانیم:

اولاً علی‌رغم اینکه زوجه از همسر متوفای خود ارث می‌برد ولی نباید این نکته را از یاد ببریم که زن بلافاصله پس از وفات شوهر حق برداشت از اموال همسر متوفای خود را از دست می‌دهد و نمی‌تواند تحت عنوان نفقه از آن برداشت کند. و تشریفات تقسیم ترکه‌ هم به طول می‌ انجامد. این در حالی است که نیازهای زندگی زن هر روز باید تأمین شود و حتی ممکن است از ترکه متوفی چیزی باقی نماند یا آن قدر ناچیز باشد که وضع مشقت باری را به وجود آورد و ثانیاًً همان طور که در مطالب گذشته عنوان کردیم گروهی از فقها قائل به ‌این اند که زن حامله در عده وفات مستحق نفقه خواهد بود.

ثانیاًً اکثریت نویسندگان قانون مدنی^[۱۴۴] نفقه زن باردار را در عده وفات با وحدت ملاک از ماده ۱۱۰۹ که بیان می‌کند مطلقه بائنه که نکاحش فسخ شده در دوران بارداری حق نفقه دارد، واجب می‌دانند.

پاره‌ای تصریح دارند: «که ‌در مورد زوجه متوفی که حامله باشد ، باید از مال طفل به او نفقه داد و این عین عدل و انصاف است. درست نیست که طفل مال داشته باشد و مادر باردارش نیازمند نفقه باشد ، لیکن حق استفاده از مال طفل را نداشته باشد و خود و حمل را دچار زحمت کند. ^[۱۴۵]

بر اساس مطالبی که در این گفتار بیان شد، پیشنهاد می شود ماده ۱۱۱۰ قانون مدنی ‌به این صورت اصلاح گردد: « در ایام عده وفات ، نفقه زن حامل تا وضع حمل ، از سهم فرزند پرداخت می شود.»

با این پیشنهاد ،اولا حکم عدم استحقاق نفقه ‌در مورد زنی که شوهرش فوت کرده و حامل نیست و مورد اتفاق فقهاست ، حفظ می‌گردد؛ ثانیاً ماده یاد شده از نظر شکلی نیز که در ذیل فصل هشتم قانون مدنی _حقوق و تکالیف زوجین نسبت به یکدیگر _ آمده است ،در جای مناسب خویش قرار می‌گیرد و لازم نیست دچار تکلف شویم و آن را مربوط به نفقه اقارب بدانیم.

بند سوم: نفقه زوجه مطلقه

همان طور که قبلاً ذکر کردیم، نفقه مختص دوران زوجیت است.

وطلاق یکی از موجبات اسقاط نفقه است.

طلاق یا رجعی است یا بائن. اگر شوهر زن را طلاق رجعی می‌دهد نفقه در زمان عده نیز بر وی واجب است و در صورتی که طلاق بائن باشد مرد مکلف به پرداخت نفقه در زمان عده نخواهد بود مگر اینکه زن حامله باشد که در این‌صورت تا زمان زایمان نفقه برعهده مرد خواهد بود.

الف) طلاق رجعی

ماده ۱۱۰۹ قانون مدنی می‌گوید: «نفقه مطلقه رجعیه در زمان عده نیز بر عهده شوهر است ، مگر این که طلاق در حال نشوز واقع شود.»

همان طور که در زمان زوجیت نشوز مانع استحقاق زوجه از گرفتن نفقه است در ایام عده نیز، نشوز مانع استحقاق او از گرفتن نفقه است.

هرچند مرد، در این ایام نمی‌تواند با چنین زنی رابطه جنسی داشته باشد. ^[۱۴۶]

علت آنکه مطلقه رجعیه چنان که ناشزه باشد حق نفقه ندارد آن است که مدت عده در طلاق رجعی ادامه وضعیت دوران زناشویی یا در حکم آن است و در دوران زناشویی هرگاه زن ناشزه شود ، حق نفقه بر شوهر ندارد .

مثلاً زن بدون جهت از شوهر خود قهر کرده و به خارج از کشور مسافرت نموده است و شوهر در این حالت او را طلاق می‌دهد. زن مذبور همچنان که نفقه زمان قهر در دوران زوجیت نمی‌تواند بخواهد نفقه زمان عده را نیز حقی بر آن نخواهد داشت.

در طلاق رجعی چون همچنان تا زمانی که عده‌ تمام نشده است ، روابط زن و شوهری به کلی قطع نشده است و زن می‌تواند نفقه را بگیرد و همین که ایام عده به پایان رسید و رجوع نیز صورت نگرفته بود طلاق قطعی می‌شود و نفقه نیز قطع می‌شود.

چون دیگر روابط زناشویی از بین می‌رود و مانند ایام قبل از نکاح می‌شود که بر هم نامحرم بودند و رابطه حقوقی که بر اثر عقد نکاح ایجاد می‌شود دیگر میان آنان نیست.