وبلاگ

برای رعایت حریم خصوصی نام نگارنده پایان نامه درج نمی شود (در فایل دانلودی نام نویسنده موجود است) تکه هایی از متن پایان نامه به عنوان نمونه : (ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل است) چکیده بیان مساله: با توجه به اینكه شناخت كیفیت زندگی خانوارها، یكی از موارد بسیار مهم در حوزه تعیین سبك زندگی كنشگران اجتماعی می‌باشد، لذا پژوهش حاضر به دنبال مطالعه و بررسی جامعه‌شناختی کیفیت زندگی سرپرستان خانوارهای شهرستان زنجان می‌باشد. در واقع سوال اصلی تحقیق این بوده كه وضعیت كیفیت زندگی خانواده‌ها و خانوارهای شهرستان زنجان چگونه بوده و عوامل و فاكتورهای موثر در تغییر كیفیت زندگی در بین سرپرستان خانوارهای شهر زنجان چیست؟ برای رعایت حریم خصوصی نام نگارنده پایان نامه درج نمی شود (در فایل دانلودی نام نویسنده موجود است) تکه هایی از متن پایان نامه به عنوان نمونه : (ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل است) چکیده بیان مساله: با توجه به اینكه شناخت كیفیت زندگی خانوارها، یكی از موارد بسیار مهم در حوزه تعیین سبك زندگی كنشگران اجتماعی می‌باشد، لذا پژوهش حاضر به دنبال مطالعه و بررسی جامعه‌شناختی کیفیت زندگی سرپرستان خانوارهای شهرستان زنجان می‌باشد. در واقع سوال اصلی تحقیق این بوده كه وضعیت كیفیت زندگی خانواده‌ها و خانوارهای شهرستان زنجان چگونه بوده و عوامل و فاكتورهای موثر در تغییر كیفیت زندگی در بین سرپرستان خانوارهای شهر زنجان چیست؟ روش‌شناسی تحقیق: پژوهش حاضر به صورت روش كمی انجام گردیده و با استفاده از شیوه پیمایشی اجرا گردیده است كه ابزار جمع‌آوری داده‌ها و اطلاعات پرسشنامه بوده است. جامعه آماری این تحقیق كلیه سرپرستان خانوارهای شهرستان زنجان می‌باشد که طبق نتایج آخرین سرشماری انجام‌ یافته(در سال 1390) تعداد آنها 110943 خانوار بوده كه با استفاده از فرمول كوكران، 390 خانوار به عنوان جمعیت انتخاب گردیده و سرپرستان آنها مورد مطالعه و بررسی قرار گرفته‌اند. به منظور تجزیه و تحلیل داده‌ها، از نرم افراز SPSS استفاده گردیده و جهت بررسی فرضیات تحقیق، بر اساس سطح سنجش متغیرهای مورد بررسی از روش‌های آماری توصیفی و استنباطی همانند ضرایب همبستگی(اسپیرمن، پیرسون و … ) و آزمون‌های آماری پارامتریك( آزمون t، تحلیل واریانس و … ) استفاده گردیده است. یافته‌های تحقیق: بر اساس تحلیل داده‌های جمع‌آوری‌شده، بین اغلب متغیرهای زمینه‌ای(همانند سن، سواد، تاهل و … ) با متغیر سبك زندگی و مولفه‌های آن رابطه معنادار وجود داشت. همچنین بین متغیرهای اعتماد اجتماعی، كیفیت زندگی و سبك زندگی و مولفه‌های آن رابطه معناداری وجود داشت. واژگان کلیدی: کیفیت زندگی، سبک زندگی فرهنگی، محصولات فرهنگی، اوقات فراغت، سرپرستان خانوار. فهرست مطالب عنوان صفحه فصل اول: کلیات تحقیق مقدمه …………………………………………………………………………………………………………………………………………………. ……….2 تعریف مساله و بیان سؤالهای اصلی تحقیق…………………………………………………………………………………………………. ……….4 ضرورت انجام تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………………. ……….9 هدف ها………………………………………………………………………………………………………………………………………………. ……..12 فصل دوم: ادبیات تحقیق بخش اول: مرور پیشینیه پژوهشی……………………………………………………………………………………………………………… ……..14 پیشینه خارجی………………………………………………………………………………………………………………………………………. ……..14 پیشینه داخلی………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……..21 بخش دوم: مبانی نظری تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………. ……..26 رویکردهای مختلف به مفهوم کیفیت زندگی………………………………………………………………………………………………. ……..26 رویکرد پزشکی……………………………………………………………………………………………………………………………………… ……..27 تبیین های روان شناختی………………………………………………………………………………………………………………………….. ……..28 رویکرد روان شناختی اجتماعی…………………………………………………………………………………………………………………. ……..29 رویکرد کنش متقابل……………………………………………………………………………………………………………………………….. ……..30 رویکرد جامعه شناختی……………………………………………………………………………………………………………………………. ……..31 دیدگاه بوم شناسی………………………………………………………………………………………………………………………………….. ……..32 نظریه ی کنش اجتماعی پارسنز……………………………………………………………………………………………………………….. ……..36 نظریه های مکتب تضاد…………………………………………………………………………………………………………………………… ……..39 مفهوم کیفیت زندگی از نگاه سایر نظریه پردازان………………………………………………………………………………………….. ……..40 ریف و سینگر……………………………………………………………………………………………………………………………………….. ……..40 فلاناگان………………………………………………………………………………………………………………………………………………. ……..42 کالمن………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. ……..42 گودمن………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……..43 زیمل……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….43 تورشتاین وبلن…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………46 ماکس وبر………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..47 فهرست مطالب عنوان صفحه گافمن……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..48 جورج هربرت مید…………………………………………………………………………………………………………………………………………………….50 آنتونی گیدنز…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….51 پیر بوردیو………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..52 نظریه سرمایه فرهنگی بوردیو……………………………………………………………………………………………………………………………………..52 مصرف و سلیقه فرهنگی نخبه‌گرایانه……………………………………………………………………………………………………………………………53 نظریه‌ی بوردیو در مورد اوقات فراغت………………………………………………………………………………………………………………………..54 نظریه ی بوردیو درباره مصرف فرهنگی……………………………………………………………………………………………………………………….55 اعتماد اجتماعی…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………56 بخش سوم :چارچوب نظری…………………………………………………………………………………………………………………… ……..57 شاخص های کیفیت زندگی بر اساس نظریه های مختلف………………………………………………………………………………………………58 متغیرهای عینی………………………………………………………………………………………………………………………………………. ……..60 متغیرهای ذهنی……………………………………………………………………………………………………………………………………… ……..65 فرضیه ها…………………………………………………………………………………………………………………………………………….. ……..72 مدل نظری تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………………………………………..73 فصل سوم: روش شناسی روش تحقیق………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……..75 ابزار گردآوری اطلاعات (تکنیک تحقیق)…………………………………………………………………………………………………… ……..76 شیوه­ی اجرا………………………………………………………………………………………………………………………………………….. ……..76 سطح تحلیل…………………………………………………………………………………………………………………………………………. ……..77 واحد تحلیل…………………………………………………………………………………………………………………………………………. ……..78 قلمرو پژوهش………………………………………………………………………………………………………………………………………. ……..78 روش ها و تکنیک های آماری…………………………………………………………………………………………………………………. ……..78 تعاریف نظری و عملیاتی مفاهیم………………………………………………………………………………………………………………. ……..79 تعریف نظری کیفیت زندگی و ابعاد آن…………………………………………………………………………………………………….. ……..79 تعریف عملیاتی کیفیت زندگی…………………………………………………………………………………………………………………. ……..80 تعریف متغیرهای زمینه ای……………………………………………………………………………………………………………………….. ……..85 شناسایی متغیرهای تحقیق………………………………………………………………………………………………………………………. ……..87 فهرست مطالب عنوان صفحه جمعیت آماری و نمونه…………………………………………………………………………………………………………………………… ……..87 نمونه گیری………………………………………………………………………………………………………………………………………….. ……..88 حجم نمونه………………………………………………………………………………………………………………………………………….. ……..88 شیوه­ی انتخاب نمونه…………………………………………………………………………………………………………………………….. ……..89 فصل چهارم: یافته های تحقیق مقدمه………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………91 مشخصات عمومی پاسخگویان……………………………………………………………………………………………………………………………………92 بخش سوم: آزمون فرضیه ها…………………………………………………………………………………………………………………… ……109 فرضیه اول:…………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……109 فرضیه دوم: ………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……114 فرضیه سوم:…………………………………………………………………………………………………………………………………………. ……119 فرضیه چهارم:………………………………………………………………………………………………………………………………………. ……124 فرضیه پنجم:………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……129 فرضیه ششم:………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……131 فرضیه هفتم:…………………………………………………………………………………………………………………………………………. ……133 فرضیه هشتم:………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……133 بررسی و تحلیل رگرسیون چندگانه: ………………………………………………………………………………………………………… ……134 فصل پنجم: نتایج نهایی، پیشنهادها و محدودیت­ها مقدمه …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..138 بحث و نتیجه‌گیری………………………………………………………………………………………………………………………………………………….138 محدودیت های پژوهش…………………………………………………………………………………………………………………………. ……148 ارائه پیشنهادها………………………………………………………………………………………………………………………………………. ……149 منابع……………………………………………………………………………………………………………………………………………………. ……150 فهرست جداول عنوان صفحه جدول شماره یک ابعاد عینی و ذهنی کیفیت زندگی………………………………………………………………………………………………………67 جدول شماره دو عامل های کیفیت زندگی و مبنای نظری آنها……………………………………………………………………………………….68 جدول شماره 1 توزیع فراوانی پاسخگویان براساس وضعیت سنی آنها…………………………………………………………………………….92 جدول شماره 2 توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب وضعیت جنسی آنها……………………………………………………………………….93 جدول شماره 3 توزیع فراوانی پاسخگویان براساس وضعیت تأهل آنها…………………………………………………………………………….94 جدول شماره 4 توزیع فراوانی پاسخگویان براساس وضیت مالکیت مسکن آنها……………………………………………………………….95 جدول شماره 5 توزیع فراوانی پاسخگویان براساس متراژ منزل محل سکونت آنها……………………………………………………………96 جدول شماره 6 توزیع فراوانی پاسخگویان براساس میزان تحصیلات آنها……………………………………………………………………….97 جدول شماره 7 توزیع فراوانی پاسخگویان براساس میزان تحصیلات همسر آنها……………………………………………………………….98 جدول شماره 8 توزیع فراوانی پاسخگویان براساس وضعیت شغلی آنها…………………………………………………………………………..99 جدول شماره 9 توزیع فراوانی پاسخگویان براساس وضعیت شغلی همسر آنها……………………………………………………………….100 جدول شماره 10 توزیع فراوانی پاسخگویان براساس میزان درآمد آنها…………………………………………………………………………..101 جدول شماره 11 توزیع فراوانی پاسخگویان براساس میزان درآمد همسر آنها………………………………………………………………….102 جدول شماره 12 توزیع فراوانی پاسخگویان براساس طبقه اقتصادی – اجتماعی آنها……………………………………………………….103 جدول شماره 13 توزیع فراوانی پاسخگویان براساس منطقه محل سکونت آنها……………………………………………………………….104 جدول شماره 14 توزیع فراوانی پاسخگویان براساس تعداد فرزندان دختر آنها………………………………………………………………..105 جدول شماره 15 توزیع فراوانی پاسخگویان براساس تعداد فرزندان پسر آنها………………………………………………………………….106 جدول شماره 16 توزیع فراوانی پاسخگویان براساس تعداد اعضاء فعلی خانواده آنها……………………………………………………….107 جدول شماره 17 توزیع فراوانی پاسخگویان براساس محل سکونت آنها………………………………………………………………………..108 جدول شماره 18 جدول توصیفی مربوط نمره کیفیت زندگی بر حسب محل سکونت……………………………………………………..109 جدول شماره 19 میانگین نمره كیفیت زندگی بر حسب محل سكونت…………………………………………………………………………..109 جدول شماره 20 جدول توصیفی مربوط میانگین نمرات ابعاد و مولفه‌های کیفیت زندگی بر حسب محل سکونت………………111 جدول شماره 21 جدول نتایج اجرای آزمون تحلیل واریانس برای بررسی رابطه بین مولفه‌های كیفیت زندگی و محل سكونت………111 جدول شماره 22 جدول توصیفی مربوط نمره کیفیت زندگی بر حسب ” گروههای سنی “…………………………………….114 جدول شماره 23 میانگین نمره كیفیت زندگی بر حسب “میزان سن و گروه‌های سنی”……………………………………………………114 جدول شماره 24 جدول توصیفی مربوط میانگین نمرات ابعاد و مولفه‌های کیفیت زندگی بر حسب گروه‌های سنی…………….116 جدول شماره 25 جدول نتایج اجرای آزمون تحلیل واریانس برای بررسی رابطه بین مولفه‌های كیفیت زندگی و گروه‌های سنی مختلف…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..116 فهرست جداول عنوان صفحه جدول شماره 26 میانگین نمره كیفیت زندگی بر حسب میزان تحصیلات………………………………………………………………………………119 جدول شماره 27 جدول توصیفی مربوط میانگین نمرات ابعاد و مولفه‌های کیفیت زندگی بر حسب میزان سواد…………………………..119 جدول شماره 28 جدول توصیفی مربوط میانگین نمرات ابعاد و مولفه‌های کیفیت زندگی بر حسب میزان سواد………………………….121 جدول شماره 29 جدول نتایج اجرای آزمون تحلیل واریانس برای بررسی رابطه بین مولفه‌های كیفیت زندگی و سطح سواد و تحصیلات………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 121 جدول شماره 30 رابطه بین متغیر ” کیفیت زندگی” و متغیر “نوع شغل پاسخگویان” ……………………………………………………..124 جدول شماره 31 میانگین نمره كیفیت زندگی بر حسب نوع شغل…………………………………………………………………………………124 جدول شماره 32 جدول توصیفی مربوط میانگین نمرات ابعاد و مولفه‌های کیفیت زندگی بر حسب نوع شغل…………………….126 جدول شماره 33 جدول نتایج اجرای آزمون تحلیل واریانس برای بررسی رابطه بین مولفه‌های كیفیت زندگی و نوع شغل…..126 جدول شماره 34 آماره‌های توصیفی و میانگین نمره كیفیت زندگی بر حسب جنسیت……………………………………………………..129 جدول شماره 35 رابطه بین متغیر ” کیفیت زندگی” و متغیر “جنسیت”…………………………………………………………………………129 جدول شماره 36 آماره‌های توصیفی و میانگین نمره مولفه‌های كیفیت زندگی بر حسب جنسیت………………………………………130 جدول شماره 37 رابطه بین مولفه‌های متغیر كیفیت زندگی و جنسیت……………………………………………………………………………130 جدول شماره 38 رابطه بین متغیر ” کیفیت زندگی” و متغیر “سبک زندگی” …………………………………………………………………131 جدول شماره 39 رابطه بین متغیر ” کیفیت زندگی” و متغیر “مصرف فرهنگی” …………………………………………………………….132 جدول شماره 40 رابطه بین متغیر ” کیفیت زندگی” و متغیر “اوقات فراغت” ………………………………………………………………..132 جدول شماره 41 رابطه بین متغیر ” کیفیت زندگی” و “اعتماد اجتماعی”………………………………………………………………………133 جدول شماره 42 رابطه بین متغیر ” کیفیت زندگی” و ” پایگاه اجتماعی – اقتصادی”……………………………………………………..133 جدول شماره 43 روش به كار گرفته‌شده برای انجام تحلیل رگرسیون چندگانه……………………………………………………………….134 جدول شماره 44 خلاصه نتیجه مدل به كار گرفته‌شده برای تحلیل رگرسیون چندگانه …………………………………………………..134 جدول شماره 45 نتایج آزمون تحلیل واریانس(ANOVA) برای رگرسیون چندگانه ……………………………………………………….134 جدول شماره 46 نتایج اصلی و نهایی تحلیل رگرسیون چندگانه ………………………………………………………………………………….135 فهرست نمودارها عنوان صفحه نمودار شماره 1 توزیع فراوانی پاسخگویان براساس وضعیت سنی آنها ……………………………………………………………………………92 نمودار شماره 2 توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب وضعیت جنسی آنها………………………………………………………………………..93 نمودار شماره 3توزیع فراوانی پاسخگویان براساس وضعیت تأهل آنها……………………………………………………………………………..94 نمودار شماره 4 توزیع فراوانی پاسخگویان براساس وضیت مالکیت مسکن آنها………………………………………………………………..95 نمودار شماره 5 توزیع فراوانی پاسخگویان براساس متراژ منزل محل سکونت آنها……………………………………………………………..96 نمودار شماره 6 توزیع فراوانی پاسخگویان براساس میزان تحصیلات آنها……………………………………………………………………….97 نمودار شماره 7 توزیع فراوانی پاسخگویان براساس میزان تحصیلات همسر آنها………………………………………………………………98 نمودار شماره 8 توزیع فراوانی پاسخگویان براساس وضعیت شغلی آنها………………………………………………………………………….99 نمودار شماره 9 توزیع فراوانی پاسخگویان براساس وضعیت شغلی همسر آنها………………………………………………………………100 نمودار شماره 10 توزیع فراوانی پاسخگویان براساس میزان درآمد آنها…………………………………………………………………………..101 نمودار شماره 11 توزیع فراوانی پاسخگویان براساس میزان درآمد همسر آنها………………………………………………………………..102 نمودار شماره 12 توزیع فراوانی پاسخگویان براساس طبقه اقتصادی – اجتماعی آنها………………………………………………………103 نمودار شماره 13 توزیع فراوانی پاسخگویان براساس منطقه محل سکونت آنها……………………………………………………………….104 نمودار شماره 14 توزیع فراوانی پاسخگویان براساس تعداد فرزندان دختر آنها………………………………………………………………..105 نمودار شماره 15 توزیع فراوانی پاسخگویان براساس تعداد فرزندان پسر آنها………………………………………………………………….106 نمودار شماره 16 توزیع فراوانی پاسخگویان براساس تعداد اعضاء فعلی خانواده آنها……………………………………………………….107 نمودار شماره 17 توزیع فراوانی پاسخگویان براساس محل سکونت آنها………………………………………………………………………..108 نمودار شماره 18 نمره “كیفیت زندگی” بر حسب “محل سكونت”………………………………………………………………………………110 نمودار شماره 19 میانگین نمره “كیفیت زندگی” بر حسب “گروههای سنی”………………………………………………………………….115 نمودار شماره 20 میانگین نمره “كیفیت زندگی” بر حسب “میزان تحصیلات”……………………………………………………………….120 نمودار شماره 21 میانگین نمره “كیفیت زندگی بر حسب “نوع شغل پاسخگویان”………………………………………………………….125 فصل اول: کلیات تحقیق مقدمه زندگی موهبتی الهی است که انسان‌ها در طول عمر خویش از آن بهره‌مند می‌شوند. قرن حاضر شاهد تغییرات چشمگیری در مورد دیدگاه آدمی نسبت به زندگی بوده است. در این قرن تنها حفظ زندگی به ‌‌شکل معمول مطلوب نبوده، بلکه ارتقاء کیفیت زندگی در زمینه‌های متعدد تلاش اساسی جوامع تلقی می‌شود. داشتن کیفیت زندگی مطلوب همواره آرزوی بشر بوده و است. در ابتدا این آرزو به بهبود وضعیت‌های ظاهری افراد از قبیل میزان درآمد، تحصیلات، سلامتی جسمی و مسکن محدود بود. ولی اکنون به طیف‌های وسیعی از جمله متغیرهای کیفی و ذهنی توجه می‌شود. کیفیت زندگی به دلیل گسترش روند صنعتی‌شدن و پیشرفت فناوری که توجه به بعد کمی زندگی انسان را مد نظر قرار می‌دهد و همچنین بدنبال غفلت از جنبه‌های کیفی زندگی انسان طی چند دهه گذشته در کشورهای غربی بحث کیفیت زندگی مورد توجه اندیشمندان و متفکران علوم انسانی قرار گرفت. پروژه حاضر در کنار تعریف مفهوم کیفیت زندگی و با گریزی به ابعاد مختلف کیفیت زندگی به بررسی کیفیت زندگی و رابطه آن با سبک زندگی فرهنگی نیز می‌پردازد تا از این طریق به تعریفی مشخص و شیوه‌ای دقیق در سنجش کیفیت زندگی شهری دست یابد و در راستای ارتقاء آن قدم بردارد. در این پروژه شهرزنجان را، که همچون اکثر شهرهای داخل و خارج از کشور دارای مناطقی با فاصله طبقاتی است و این امر کیفیت زندگی متفاوتی را بین مناطق مختلف شهر موجب شده است، به‌عنوان نمونه موردی مد‌نظر قرار گرفته است. به هر حال مشخص است که کیفیت زندگی دارای معانی مختلفی نزد افراد متفاوت است که این افراد بسته به متغیرهای طبقه‌ی اجتماعی، جنس، سن، محل سکونت، وضعیت تاهل، وضعیت اشتغال و … تعاریف متفاوتی از کیفیت زندگی دارند. همه انسانها از آغاز حیات خود در جست و جوی بهبود بخشیدن به کیفیت زندگی‌شان بوده اند، اما در دوران معاصر کیفیت زندگی به موضوع مطالعه‌ی دانشمندان تبدیل شده است، زیرا آنها به این واقعیت پی برده‌اند که آینده‌ی جامعه در گرو شناسایی عواملی است که بر شرایط زندگی انسانها تاثیر می‌گذارد(صادقی، 1383). تاریخچه پیدایش مفهوم کیفیت زندگی به دوران ارسطو در 385 سال قبل از میلاد مسیح باز می‌گردد. در آن دوران ارسطو «زندگی خوب» یا «خوب انجام دادن کارها» را به معنی شاد بودن در نظر گرفته است، لیکن در عین حال به تفاوت مفهوم شادی در افراد مختلف پرداخته است و ذکر نموده است. سلامتی که باعث شادی در یک فرد بیمار می­شود با ثروت که فرد فقیری را شاد می‌کند یکسان نیست و به‌طور مشخص بیان نموده است که شادی نه تنها برای افراد مختلف معانی متفاوتی دارد بلکه برای یک فرد نیز در شرایط متفاوت معنی یکسانی نخواهد داشت. به هر‌حال در آن زمان شادی یا شادمانه زیستی معادل با آنچه که امروز کیفیت زندگی نام دارد تلقی می­شد؛ ولی اصطلاح «کیفیت زندگی» تا قرن بیستم مورد استفاده قرار نگرفته بود(نجات، 1387). واژه کیفیت زندگی در سال 1920 میلادی توسط پیگو در کتاب اقتصاد و رفاه، مورد استفاده قرار گرفت. از دهه­ی 1930 محققان مختلف علمی به تحقیق، تحلیل، سنجش و اهمیت کیفیت زندگی در مناطق مختلف جغرافیایی روی آوردند و سعی در تبیین کیفیت زندگی در مناطق شهری و ایالات متحده و هم‌چنین مربوط به ملت‌های مختلف در ایالات متحده مورد ارزیابی قرار دهند. تاریخچه پژوهش در کیفیت زندگی به تحقیقات جامعه‌شناختی برمی­گردد و در زمینه بهداشت روانی از دهه 1960 میلادی به دنبال نهضت مؤسسه زدایی آغاز گردیده است(زکی، 1387). گرچه مفهوم کیفیت زندگی از اواخر قرن بیستم مورد توجه جامعه‌شناسان قرار گرفته است، اما ریشه‌های آن در جامعه‌شناسی را می‌توان تا اواسط قرن بیستم پی گرفت. در جامعه‌شناسی اولین اثر مهم درباره کیفیت زندگی از آگبرن[1] (1946) می­باشد که درباره حیات روستایی در ایالات متحده نوشته شده است. در دهه 1960 هنگامی که جامعه‌شناسان علیه چیرگی شاخص‌های اقتصادی واکنش نشان دادند، مفهوم کیفیت زندگی در پژوهش‌های اجتماعی اهمیت یافت اما تا آن هنگام تمام شاخص‌های کیفیت زندگی، عینی بودند. در دهه 1970 شاخص های ذهنی هم برای سنجش کیفیت زندگی اضافه شدند. اولین بار کمپبل و همکاران در اثر خود در سال 1976 به شاخص‌های ذهنی و روان‌شناختی کیفیت زندگی توجه کردند[2] (کمپبل، 1976). مراکز تحقیقاتی گوناگونی هم‌اکنون به سنجش کیفیت زندگی در سطح ملی و بین‌المل می‌پردازند. در ایالات متحده آمریکا از دهه 1960 انستیتو تحقیقات اجتماعی در دانشگاه میشیگان و مرکز نظرسنجی شیکاگو کیفیت زندگی را می­سنجند و از سال 1995 با تأسیس انجمن بین المللی پژوهش‌های کیفیت زندگی[3]، سنجش این مفهوم به خوبی نهادینه شده است[4] (فیلیپس، 2006). توجه به مفهوم کیفیت زندگی در مجامع علمی و نیز در میان سیاست‌گذاران روبه فزونی است و این مفهوم در بسیاری از حوزه‌های علوم‌ اجتماعی و بهداشتی مورد استفاده قرار می­گیرد. به واقع می‌توان گفت که کیفیت زندگی مفهومی بین رشته‌ای در علوم اجتماعی است. توجه به مفهوم کیفیت زندگی مرهون رشد دیدگاه‌های کمتر اقتصادی درباره کیفیات زندگی اجتماعی است. مفهوم کیفیت زندگی سعی می­کند شرایط زندگی مردم را در زمینه اجتماعی خود آنها بررسی کند. به همین دلیل شاخص‌‌‌هایی را برای سنجش این مفهوم انتخاب می­کند که وابستگی زیادی به زمینه پژوهش دارند(نوغانی، 1388). تعریف مساله و بیان سؤالهای اصلی تحقیق کیفیت زندگی از مسایل پیش روی جهان امروز و از مباحث اساسی در تکوین سیاست‌گذاری اجتماعی به شمار می‌رود. بدون شک در طول سه دهه اخیر، کیفیت زندگی، به عنوان جانشینی برای رفاه مادی، به اصلی‌ترین هدف اجتماعی کشورهای مختلف تبدیل شده است. امروزه کیفیت زندگی، یکی از چارچوب‌های نظری مورد قبول در بررسی شرایط زندگی جوامع مختلف به شمار می‌رود. مطابق آمارهای موجود، نزدیک به نیمی از مردم جهان، ساکن شهرها می‌باشند و انتظار افزایش آن در دهه‌‌های آینده وجود دارد، در حالت کلی این موضوع را می‌توان ناشی از تلاش مردم برای ارضای نیازهای خود و وجود امکانات مناسب زندگی شهری در شهرها دانست. شهر به عنوان یک سامانه دارای عناصر گوناگونی است و به صورت مداوم بر آنها اثر می‌گذارد و یا از آنها تاثیر می‌پذیرد. این سامانه دارای تقسیمات کوچکتری زیر عنوان محله می‌باشد. این پژوهش با بهره‌گیری از ابعاد مختلف کیفیت زندگی به بررسی وضعیت کیفیت زندگی سرپرستان خانوار ساکن در محله‌های مختلف شهر زنجان می‌پردازد. گرچه مفهوم کیفیت زندگی کاربردهای فراوانی دارد، اما ارایه تعریفی روشن و جامع برای آن دشوار است چون در زمینه‌های گوناگون و با کاربردهای متفاوتی به کار گرفته شده است. خود مردم معمولاً تصویر روشنی از کیفیت زندگی خود در ذهن دارند. آنها معمولاً می­دانند که اگرچه شرایطی رخ دهد در زندگی احساس خوشبختی خواهند داشت. به عنوان مثال درآمد بیشتر، داشتن خانه (یا خانه بزرگتر) اتومبیل خوب، تعطیلات فراوان و غیره. همچنین مردم معمولاً به صراحت می­گویند که اگرچه شرایطی رخ دهد، همگان احساس خوشبختی (کیفیت زندگی جمعی) خواهند کرد. به عنوان مثال وجود محله یا شهری آرام و زیبا، نبود ترافیک، نبود بیکاری و فقر، وجود امکانات درمانی برای همه و غیره. روش‌شناسی تحقیق: پژوهش حاضر به صورت روش كمی انجام گردیده و با استفاده از شیوه پیمایشی اجرا گردیده است كه ابزار جمع‌آوری داده‌ها و اطلاعات پرسشنامه بوده است. جامعه آماری این تحقیق كلیه سرپرستان خانوارهای شهرستان زنجان می‌باشد که طبق نتایج آخرین سرشماری انجام‌ یافته(در سال 1390) تعداد آنها 110943 خانوار بوده كه با استفاده از فرمول كوكران، 390 خانوار به عنوان جمعیت انتخاب گردیده و سرپرستان آنها مورد مطالعه و بررسی قرار گرفته‌اند. به منظور تجزیه و تحلیل داده‌ها، از نرم افراز SPSS استفاده گردیده و جهت بررسی فرضیات تحقیق، بر اساس سطح سنجش متغیرهای مورد بررسی از روش‌های آماری توصیفی و استنباطی همانند ضرایب همبستگی(اسپیرمن، پیرسون و … ) و آزمون‌های آماری پارامتریك( آزمون t، تحلیل واریانس و … ) استفاده گردیده است. یافته‌های تحقیق: بر اساس تحلیل داده‌های جمع‌آوری‌شده، بین اغلب متغیرهای زمینه‌ای(همانند سن، سواد، تاهل و … ) با متغیر سبك زندگی و مولفه‌های آن رابطه معنادار وجود داشت. همچنین بین متغیرهای اعتماد اجتماعی، كیفیت زندگی و سبك زندگی و مولفه‌های آن رابطه معناداری وجود داشت. واژگان کلیدی: کیفیت زندگی، سبک زندگی فرهنگی، محصولات فرهنگی، اوقات فراغت، سرپرستان خانوار. فهرست مطالب عنوان صفحه فصل اول: کلیات تحقیق مقدمه …………………………………………………………………………………………………………………………………………………. ……….2 تعریف مساله و بیان سؤالهای اصلی تحقیق…………………………………………………………………………………………………. ……….4 ضرورت انجام تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………………. ……….9 هدف ها………………………………………………………………………………………………………………………………………………. ……..12 فصل دوم: ادبیات تحقیق بخش اول: مرور پیشینیه پژوهشی……………………………………………………………………………………………………………… ……..14 پیشینه خارجی………………………………………………………………………………………………………………………………………. ……..14 پیشینه داخلی………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……..21 بخش دوم: مبانی نظری تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………. ……..26 رویکردهای مختلف به مفهوم کیفیت زندگی………………………………………………………………………………………………. ……..26 رویکرد پزشکی……………………………………………………………………………………………………………………………………… ……..27 تبیین های روان شناختی………………………………………………………………………………………………………………………….. ……..28 رویکرد روان شناختی اجتماعی…………………………………………………………………………………………………………………. ……..29 رویکرد کنش متقابل……………………………………………………………………………………………………………………………….. ……..30 رویکرد جامعه شناختی……………………………………………………………………………………………………………………………. ……..31 دیدگاه بوم شناسی………………………………………………………………………………………………………………………………….. ……..32 نظریه ی کنش اجتماعی پارسنز……………………………………………………………………………………………………………….. ……..36 نظریه های مکتب تضاد…………………………………………………………………………………………………………………………… ……..39 مفهوم کیفیت زندگی از نگاه سایر نظریه پردازان………………………………………………………………………………………….. ……..40 ریف و سینگر……………………………………………………………………………………………………………………………………….. ……..40 فلاناگان………………………………………………………………………………………………………………………………………………. ……..42 کالمن………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. ……..42 گودمن………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……..43 زیمل……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….43 تورشتاین وبلن…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………46 ماکس وبر………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..47 فهرست مطالب عنوان صفحه گافمن……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..48 جورج هربرت مید…………………………………………………………………………………………………………………………………………………….50 آنتونی گیدنز…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….51 پیر بوردیو………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..52 نظریه سرمایه فرهنگی بوردیو……………………………………………………………………………………………………………………………………..52 مصرف و سلیقه فرهنگی نخبه‌گرایانه……………………………………………………………………………………………………………………………53 نظریه‌ی بوردیو در مورد اوقات فراغت………………………………………………………………………………………………………………………..54 نظریه ی بوردیو درباره مصرف فرهنگی……………………………………………………………………………………………………………………….55 اعتماد اجتماعی…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………56 بخش سوم :چارچوب نظری…………………………………………………………………………………………………………………… ……..57 شاخص های کیفیت زندگی بر اساس نظریه های مختلف………………………………………………………………………………………………58 متغیرهای عینی………………………………………………………………………………………………………………………………………. ……..60 متغیرهای ذهنی……………………………………………………………………………………………………………………………………… ……..65 فرضیه ها…………………………………………………………………………………………………………………………………………….. ……..72 مدل نظری تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………………………………………..73 فصل سوم: روش شناسی روش تحقیق………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……..75 ابزار گردآوری اطلاعات (تکنیک تحقیق)…………………………………………………………………………………………………… ……..76 شیوه­ی اجرا………………………………………………………………………………………………………………………………………….. ……..76 سطح تحلیل…………………………………………………………………………………………………………………………………………. ……..77 واحد تحلیل…………………………………………………………………………………………………………………………………………. ……..78 قلمرو پژوهش………………………………………………………………………………………………………………………………………. ……..78 روش ها و تکنیک های آماری…………………………………………………………………………………………………………………. ……..78 تعاریف نظری و عملیاتی مفاهیم………………………………………………………………………………………………………………. ……..79 تعریف نظری کیفیت زندگی و ابعاد آن…………………………………………………………………………………………………….. ……..79 تعریف عملیاتی کیفیت زندگی…………………………………………………………………………………………………………………. ……..80 تعریف متغیرهای زمینه ای……………………………………………………………………………………………………………………….. ……..85 شناسایی متغیرهای تحقیق………………………………………………………………………………………………………………………. ……..87 فهرست مطالب عنوان صفحه جمعیت آماری و نمونه…………………………………………………………………………………………………………………………… ……..87 نمونه گیری………………………………………………………………………………………………………………………………………….. ……..88 حجم نمونه………………………………………………………………………………………………………………………………………….. ……..88 شیوه­ی انتخاب نمونه…………………………………………………………………………………………………………………………….. ……..89 فصل چهارم: یافته های تحقیق مقدمه………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………91 مشخصات عمومی پاسخگویان……………………………………………………………………………………………………………………………………92 بخش سوم: آزمون فرضیه ها…………………………………………………………………………………………………………………… ……109 فرضیه اول:…………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……109 فرضیه دوم: ………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……114 فرضیه سوم:…………………………………………………………………………………………………………………………………………. ……119 فرضیه چهارم:………………………………………………………………………………………………………………………………………. ……124 فرضیه پنجم:………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……129 فرضیه ششم:………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……131 فرضیه هفتم:…………………………………………………………………………………………………………………………………………. ……133 فرضیه هشتم:………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……133 بررسی و تحلیل رگرسیون چندگانه: ………………………………………………………………………………………………………… ……134 فصل پنجم: نتایج نهایی، پیشنهادها و محدودیت­ها مقدمه …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..138 بحث و نتیجه‌گیری………………………………………………………………………………………………………………………………………………….138 محدودیت های پژوهش…………………………………………………………………………………………………………………………. ……148 ارائه پیشنهادها………………………………………………………………………………………………………………………………………. ……149 منابع……………………………………………………………………………………………………………………………………………………. ……150 فهرست جداول عنوان صفحه جدول شماره یک ابعاد عینی و ذهنی کیفیت زندگی………………………………………………………………………………………………………67 جدول شماره دو عامل های کیفیت زندگی و مبنای نظری آنها……………………………………………………………………………………….68 جدول شماره 1 توزیع فراوانی پاسخگویان براساس وضعیت سنی آنها…………………………………………………………………………….92 جدول شماره 2 توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب وضعیت جنسی آنها……………………………………………………………………….93 جدول شماره 3 توزیع فراوانی پاسخگویان براساس وضعیت تأهل آنها…………………………………………………………………………….94 جدول شماره 4 توزیع فراوانی پاسخگویان براساس وضیت مالکیت مسکن آنها……………………………………………………………….95 جدول شماره 5 توزیع فراوانی پاسخگویان براساس متراژ منزل محل سکونت آنها……………………………………………………………96 جدول شماره 6 توزیع فراوانی پاسخگویان براساس میزان تحصیلات آنها……………………………………………………………………….97 جدول شماره 7 توزیع فراوانی پاسخگویان براساس میزان تحصیلات همسر آنها……………………………………………………………….98 جدول شماره 8 توزیع فراوانی پاسخگویان براساس وضعیت شغلی آنها…………………………………………………………………………..99 جدول شماره 9 توزیع فراوانی پاسخگویان براساس وضعیت شغلی همسر آنها……………………………………………………………….100 جدول شماره 10 توزیع فراوانی پاسخگویان براساس میزان درآمد آنها…………………………………………………………………………..101 جدول شماره 11 توزیع فراوانی پاسخگویان براساس میزان درآمد همسر آنها………………………………………………………………….102 جدول شماره 12 توزیع فراوانی پاسخگویان براساس طبقه اقتصادی – اجتماعی آنها……………………………………………………….103 جدول شماره 13 توزیع فراوانی پاسخگویان براساس منطقه محل سکونت آنها……………………………………………………………….104 جدول شماره 14 توزیع فراوانی پاسخگویان براساس تعداد فرزندان دختر آنها………………………………………………………………..105 جدول شماره 15 توزیع فراوانی پاسخگویان براساس تعداد فرزندان پسر آنها………………………………………………………………….106 جدول شماره 16 توزیع فراوانی پاسخگویان براساس تعداد اعضاء فعلی خانواده آنها……………………………………………………….107 جدول شماره 17 توزیع فراوانی پاسخگویان براساس محل سکونت آنها………………………………………………………………………..108 جدول شماره 18 جدول توصیفی مربوط نمره کیفیت زندگی بر حسب محل سکونت……………………………………………………..109 جدول شماره 19 میانگین نمره كیفیت زندگی بر حسب محل سكونت…………………………………………………………………………..109 جدول شماره 20 جدول توصیفی مربوط میانگین نمرات ابعاد و مولفه‌های کیفیت زندگی بر حسب محل سکونت………………111 جدول شماره 21 جدول نتایج اجرای آزمون تحلیل واریانس برای بررسی رابطه بین مولفه‌های كیفیت زندگی و محل سكونت………111 جدول شماره 22 جدول توصیفی مربوط نمره کیفیت زندگی بر حسب ” گروههای سنی “…………………………………….114 جدول شماره 23 میانگین نمره كیفیت زندگی بر حسب “میزان سن و گروه‌های سنی”……………………………………………………114 جدول شماره 24 جدول توصیفی مربوط میانگین نمرات ابعاد و مولفه‌های کیفیت زندگی بر حسب گروه‌های سنی…………….116 جدول شماره 25 جدول نتایج اجرای آزمون تحلیل واریانس برای بررسی رابطه بین مولفه‌های كیفیت زندگی و گروه‌های سنی مختلف…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..116 فهرست جداول عنوان صفحه جدول شماره 26 میانگین نمره كیفیت زندگی بر حسب میزان تحصیلات………………………………………………………………………………119 جدول شماره 27 جدول توصیفی مربوط میانگین نمرات ابعاد و مولفه‌های کیفیت زندگی بر حسب میزان سواد…………………………..119 جدول شماره 28 جدول توصیفی مربوط میانگین نمرات ابعاد و مولفه‌های کیفیت زندگی بر حسب میزان سواد………………………….121 جدول شماره 29 جدول نتایج اجرای آزمون تحلیل واریانس برای بررسی رابطه بین مولفه‌های كیفیت زندگی و سطح سواد و تحصیلات………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 121 جدول شماره 30 رابطه بین متغیر ” کیفیت زندگی” و متغیر “نوع شغل پاسخگویان” ……………………………………………………..124 جدول شماره 31 میانگین نمره كیفیت زندگی بر حسب نوع شغل…………………………………………………………………………………124 جدول شماره 32 جدول توصیفی مربوط میانگین نمرات ابعاد و مولفه‌های کیفیت زندگی بر حسب نوع شغل…………………….126 جدول شماره 33 جدول نتایج اجرای آزمون تحلیل واریانس برای بررسی رابطه بین مولفه‌های كیفیت زندگی و نوع شغل…..126 جدول شماره 34 آماره‌های توصیفی و میانگین نمره كیفیت زندگی بر حسب جنسیت……………………………………………………..129 جدول شماره 35 رابطه بین متغیر ” کیفیت زندگی” و متغیر “جنسیت”…………………………………………………………………………129 جدول شماره 36 آماره‌های توصیفی و میانگین نمره مولفه‌های كیفیت زندگی بر حسب جنسیت………………………………………130 جدول شماره 37 رابطه بین مولفه‌های متغیر كیفیت زندگی و جنسیت……………………………………………………………………………130 جدول شماره 38 رابطه بین متغیر ” کیفیت زندگی” و متغیر “سبک زندگی” …………………………………………………………………131 جدول شماره 39 رابطه بین متغیر ” کیفیت زندگی” و متغیر “مصرف فرهنگی” …………………………………………………………….132 جدول شماره 40 رابطه بین متغیر ” کیفیت زندگی” و متغیر “اوقات فراغت” ………………………………………………………………..132 جدول شماره 41 رابطه بین متغیر ” کیفیت زندگی” و “اعتماد اجتماعی”………………………………………………………………………133 جدول شماره 42 رابطه بین متغیر ” کیفیت زندگی” و ” پایگاه اجتماعی – اقتصادی”……………………………………………………..133 جدول شماره 43 روش به كار گرفته‌شده برای انجام تحلیل رگرسیون چندگانه……………………………………………………………….134 جدول شماره 44 خلاصه نتیجه مدل به كار گرفته‌شده برای تحلیل رگرسیون چندگانه …………………………………………………..134 جدول شماره 45 نتایج آزمون تحلیل واریانس(ANOVA) برای رگرسیون چندگانه ……………………………………………………….134 جدول شماره 46 نتایج اصلی و نهایی تحلیل رگرسیون چندگانه ………………………………………………………………………………….135 فهرست نمودارها عنوان صفحه نمودار شماره 1 توزیع فراوانی پاسخگویان براساس وضعیت سنی آنها ……………………………………………………………………………92 نمودار شماره 2 توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب وضعیت جنسی آنها………………………………………………………………………..93 نمودار شماره 3توزیع فراوانی پاسخگویان براساس وضعیت تأهل آنها……………………………………………………………………………..94 نمودار شماره 4 توزیع فراوانی پاسخگویان براساس وضیت مالکیت مسکن آنها………………………………………………………………..95 نمودار شماره 5 توزیع فراوانی پاسخگویان براساس متراژ منزل محل سکونت آنها……………………………………………………………..96 نمودار شماره 6 توزیع فراوانی پاسخگویان براساس میزان تحصیلات آنها……………………………………………………………………….97 نمودار شماره 7 توزیع فراوانی پاسخگویان براساس میزان تحصیلات همسر آنها………………………………………………………………98 نمودار شماره 8 توزیع فراوانی پاسخگویان براساس وضعیت شغلی آنها………………………………………………………………………….99 نمودار شماره 9 توزیع فراوانی پاسخگویان براساس وضعیت شغلی همسر آنها………………………………………………………………100 نمودار شماره 10 توزیع فراوانی پاسخگویان براساس میزان درآمد آنها…………………………………………………………………………..101 نمودار شماره 11 توزیع فراوانی پاسخگویان براساس میزان درآمد همسر آنها………………………………………………………………..102 نمودار شماره 12 توزیع فراوانی پاسخگویان براساس طبقه اقتصادی – اجتماعی آنها………………………………………………………103 نمودار شماره 13 توزیع فراوانی پاسخگویان براساس منطقه محل سکونت آنها……………………………………………………………….104 نمودار شماره 14 توزیع فراوانی پاسخگویان براساس تعداد فرزندان دختر آنها………………………………………………………………..105 نمودار شماره 15 توزیع فراوانی پاسخگویان براساس تعداد فرزندان پسر آنها………………………………………………………………….106 نمودار شماره 16 توزیع فراوانی پاسخگویان براساس تعداد اعضاء فعلی خانواده آنها……………………………………………………….107 نمودار شماره 17 توزیع فراوانی پاسخگویان براساس محل سکونت آنها………………………………………………………………………..108 نمودار شماره 18 نمره “كیفیت زندگی” بر حسب “محل سكونت”………………………………………………………………………………110 نمودار شماره 19 میانگین نمره “كیفیت زندگی” بر حسب “گروههای سنی”………………………………………………………………….115 نمودار شماره 20 میانگین نمره “كیفیت زندگی” بر حسب “میزان تحصیلات”……………………………………………………………….120 نمودار شماره 21 میانگین نمره “كیفیت زندگی بر حسب “نوع شغل پاسخگویان”………………………………………………………….125 فصل اول: کلیات تحقیق مقدمه زندگی موهبتی الهی است که انسان‌ها در طول عمر خویش از آن بهره‌مند می‌شوند. قرن حاضر شاهد تغییرات چشمگیری در مورد دیدگاه آدمی نسبت به زندگی بوده است. در این قرن تنها حفظ زندگی به ‌‌شکل معمول مطلوب نبوده، بلکه ارتقاء کیفیت زندگی در زمینه‌های متعدد تلاش اساسی جوامع تلقی می‌شود. داشتن کیفیت زندگی مطلوب همواره آرزوی بشر بوده و است. در ابتدا این آرزو به بهبود وضعیت‌های ظاهری افراد از قبیل میزان درآمد، تحصیلات، سلامتی جسمی و مسکن محدود بود. ولی اکنون به طیف‌های وسیعی از جمله متغیرهای کیفی و ذهنی توجه می‌شود. کیفیت زندگی به دلیل گسترش روند صنعتی‌شدن و پیشرفت فناوری که توجه به بعد کمی زندگی انسان را مد نظر قرار می‌دهد و همچنین بدنبال غفلت از جنبه‌های کیفی زندگی انسان طی چند دهه گذشته در کشورهای غربی بحث کیفیت زندگی مورد توجه اندیشمندان و متفکران علوم انسانی قرار گرفت. پروژه حاضر در کنار تعریف مفهوم کیفیت زندگی و با گریزی به ابعاد مختلف کیفیت زندگی به بررسی کیفیت زندگی و رابطه آن با سبک زندگی فرهنگی نیز می‌پردازد تا از این طریق به تعریفی مشخص و شیوه‌ای دقیق در سنجش کیفیت زندگی شهری دست یابد و در راستای ارتقاء آن قدم بردارد. در این پروژه شهرزنجان را، که همچون اکثر شهرهای داخل و خارج از کشور دارای مناطقی با فاصله طبقاتی است و این امر کیفیت زندگی متفاوتی را بین مناطق مختلف شهر موجب شده است، به‌عنوان نمونه موردی مد‌نظر قرار گرفته است. به هر حال مشخص است که کیفیت زندگی دارای معانی مختلفی نزد افراد متفاوت است که این افراد بسته به متغیرهای طبقه‌ی اجتماعی، جنس، سن، محل سکونت، وضعیت تاهل، وضعیت اشتغال و … تعاریف متفاوتی از کیفیت زندگی دارند. همه انسانها از آغاز حیات خود در جست و جوی بهبود بخشیدن به کیفیت زندگی‌شان بوده اند، اما در دوران معاصر کیفیت زندگی به موضوع مطالعه‌ی دانشمندان تبدیل شده است، زیرا آنها به این واقعیت پی برده‌اند که آینده‌ی جامعه در گرو شناسایی عواملی است که بر شرایط زندگی انسانها تاثیر می‌گذارد(صادقی، 1383). تاریخچه پیدایش مفهوم کیفیت زندگی به دوران ارسطو در 385 سال قبل از میلاد مسیح باز می‌گردد. در آن دوران ارسطو «زندگی خوب» یا «خوب انجام دادن کارها» را به معنی شاد بودن در نظر گرفته است، لیکن در عین حال به تفاوت مفهوم شادی در افراد مختلف پرداخته است و ذکر نموده است. سلامتی که باعث شادی در یک فرد بیمار می­شود با ثروت که فرد فقیری را شاد می‌کند یکسان نیست و به‌طور مشخص بیان نموده است که شادی نه تنها برای افراد مختلف معانی متفاوتی دارد بلکه برای یک فرد نیز در شرایط متفاوت معنی یکسانی نخواهد داشت. به هر‌حال در آن زمان شادی یا شادمانه زیستی معادل با آنچه که امروز کیفیت زندگی نام دارد تلقی می­شد؛ ولی اصطلاح «کیفیت زندگی» تا قرن بیستم مورد استفاده قرار نگرفته بود(نجات، 1387). واژه کیفیت زندگی در سال 1920 میلادی توسط پیگو در کتاب اقتصاد و رفاه، مورد استفاده قرار گرفت. از دهه­ی 1930 محققان مختلف علمی به تحقیق، تحلیل، سنجش و اهمیت کیفیت زندگی در مناطق مختلف جغرافیایی روی آوردند و سعی در تبیین کیفیت زندگی در مناطق شهری و ایالات متحده و هم‌چنین مربوط به ملت‌های مختلف در ایالات متحده مورد ارزیابی قرار دهند. تاریخچه پژوهش در کیفیت زندگی به تحقیقات جامعه‌شناختی برمی­گردد و در زمینه بهداشت روانی از دهه 1960 میلادی به دنبال نهضت مؤسسه زدایی آغاز گردیده است(زکی، 1387). گرچه مفهوم کیفیت زندگی از اواخر قرن بیستم مورد توجه جامعه‌شناسان قرار گرفته است، اما ریشه‌های آن در جامعه‌شناسی را می‌توان تا اواسط قرن بیستم پی گرفت. در جامعه‌شناسی اولین اثر مهم درباره کیفیت زندگی از آگبرن[1] (1946) می­باشد که درباره حیات روستایی در ایالات متحده نوشته شده است. در دهه 1960 هنگامی که جامعه‌شناسان علیه چیرگی شاخص‌های اقتصادی واکنش نشان دادند، مفهوم کیفیت زندگی در پژوهش‌های اجتماعی اهمیت یافت اما تا آن هنگام تمام شاخص‌های کیفیت زندگی، عینی بودند. در دهه 1970 شاخص های ذهنی هم برای سنجش کیفیت زندگی اضافه شدند. اولین بار کمپبل و همکاران در اثر خود در سال 1976 به شاخص‌های ذهنی و روان‌شناختی کیفیت زندگی توجه کردند[2] (کمپبل، 1976). مراکز تحقیقاتی گوناگونی هم‌اکنون به سنجش کیفیت زندگی در سطح ملی و بین‌المل می‌پردازند. در ایالات متحده آمریکا از دهه 1960 انستیتو تحقیقات اجتماعی در دانشگاه میشیگان و مرکز نظرسنجی شیکاگو کیفیت زندگی را می­سنجند و از سال 1995 با تأسیس انجمن بین المللی پژوهش‌های کیفیت زندگی[3]، سنجش این مفهوم به خوبی نهادینه شده است[4] (فیلیپس، 2006). توجه به مفهوم کیفیت زندگی در مجامع علمی و نیز در میان سیاست‌گذاران روبه فزونی است و این مفهوم در بسیاری از حوزه‌های علوم‌ اجتماعی و بهداشتی مورد استفاده قرار می­گیرد. به واقع می‌توان گفت که کیفیت زندگی مفهومی بین رشته‌ای در علوم اجتماعی است. توجه به مفهوم کیفیت زندگی مرهون رشد دیدگاه‌های کمتر اقتصادی درباره کیفیات زندگی اجتماعی است. مفهوم کیفیت زندگی سعی می­کند شرایط زندگی مردم را در زمینه اجتماعی خود آنها بررسی کند. به همین دلیل شاخص‌‌‌هایی را برای سنجش این مفهوم انتخاب می­کند که وابستگی زیادی به زمینه پژوهش دارند(نوغانی، 1388). تعریف مساله و بیان سؤالهای اصلی تحقیق کیفیت زندگی از مسایل پیش روی جهان امروز و از مباحث اساسی در تکوین سیاست‌گذاری اجتماعی به شمار می‌رود. بدون شک در طول سه دهه اخیر، کیفیت زندگی، به عنوان جانشینی برای رفاه مادی، به اصلی‌ترین هدف اجتماعی کشورهای مختلف تبدیل شده است. امروزه کیفیت زندگی، یکی از چارچوب‌های نظری مورد قبول در بررسی شرایط زندگی جوامع مختلف به شمار می‌رود. مطابق آمارهای موجود، نزدیک به نیمی از مردم جهان، ساکن شهرها می‌باشند و انتظار افزایش آن در دهه‌‌های آینده وجود دارد، در حالت کلی این موضوع را می‌توان ناشی از تلاش مردم برای ارضای نیازهای خود و وجود امکانات مناسب زندگی شهری در شهرها دانست. شهر به عنوان یک سامانه دارای عناصر گوناگونی است و به صورت مداوم بر آنها اثر می‌گذارد و یا از آنها تاثیر می‌پذیرد. این سامانه دارای تقسیمات کوچکتری زیر عنوان محله می‌باشد. این پژوهش با بهره‌گیری از ابعاد مختلف کیفیت زندگی به بررسی وضعیت کیفیت زندگی سرپرستان خانوار ساکن در محله‌های مختلف شهر زنجان می‌پردازد. گرچه مفهوم کیفیت زندگی کاربردهای فراوانی دارد، اما ارایه تعریفی روشن و جامع برای آن دشوار است چون در زمینه‌های گوناگون و با کاربردهای متفاوتی به کار گرفته شده است. خود مردم معمولاً تصویر روشنی از کیفیت زندگی خود در ذهن دارند. آنها معمولاً می­دانند که اگرچه شرایطی رخ دهد در زندگی احساس خوشبختی خواهند داشت. به عنوان مثال درآمد بیشتر، داشتن خانه (یا خانه بزرگتر) اتومبیل خوب، تعطیلات فراوان و غیره. همچنین مردم معمولاً به صراحت می­گویند که اگرچه شرایطی رخ دهد، همگان احساس خوشبختی (کیفیت زندگی جمعی) خواهند کرد. به عنوان مثال وجود محله یا شهری آرام و زیبا، نبود ترافیک، نبود بیکاری و فقر، وجود امکانات درمانی برای همه و غیره.