قرآن، حدیث و ادبیات ارتباط نزدیكی با هم دارند. از نیمه قرن سوم هجری كه سرودن شعر پارسی آغاز شد، كم كم و به مرور زمان، اندیشه های دینی و قرآن و حدیث بر شعر نیز تأثیر گذاشت به طوری كه در قرن های بعد، كسانی چون سنایی، شعرشان آمیخته با قرآن و عرفان بود. از رهروان سبك سنایی، می توان از جمالالدین اصفهانی نام برد. هرچند كه زیاد به او پرداخته نشده است، اما شعرش سراسر از تأثیر قرآن و حدیث است. جمالالدین بیشتر از قرآن تأثیر پذیرفته تا از احادیث. بیشترین تأثیرات را میتوان در قصاید او مشاهده نمود. اعتقادات دینی در اشعار او موج میزند. وی از شیوه های تأثیر پذیری، بیشتر از اقتباس و تلمیح و در مواردی از حل و تضمین استفاده كرده است. بسامد اشعار جمال، راجعبه صفات خدا، پیامبر اسلام (ص)، معراج ایشان، سایر پیامبران الهی، روز قیامت، رزق و روزی و چندین موضوع دیگر است. موضوع این رساله تأثیر قرآن و حدیث در دیوان جمالالدین است كه در پنج فصل بررسی وتنظیم شده است: فصل اول شامل كلیات و تعاریف می باشد كه به؛ شرح و بیان مسئله، ضرورت و اهمیت موضوع، اهداف تحقیق، كاربرد نتایج تحقیق، پیشینۀ تحقیق، سؤال های تحقیق و شرح روش تحقیق پرداخته شده است. فصل دوم با عنوان؛ زندگی، آثار و روزگار شاعر تنظیم شده است فصل سوم شامل؛ پیشینه و شیوه های تأثیر قرآن و حدیث در ادبیات فارسی. فصل چهارم كه قسمت اصلی رساله را در بر می گیرد، شامل: بررسی محتوایی تاثیر قرآن و حدیث در شعر جمالالدین كه موضوعاتی مثل توحید، صفات خدا، صفات پیامبر اسلام و معراج ایشان، سایر پیامبران الهی، روز قیامت و موضوعات دیگر را در بر میگیرد. فصل پنجم نیز با عنوان سایر موضوعات به موضوعات گوناگونی که شاعر به آنها پرداخته است اختصاص دارد. مهمترین مسئله ای كه در دیوان استاد به چشم می خورد، تأثیر زیاد قرآن در اشعار اوست كه شاعر مسائل دینی واعتقادی خود را در اشعارش تأثیر داده است. همان طوری كه در اندیشه های جمال خواهید خواند، وی فردی مسلمان ومقیّد به دین اسلام می باشد، هرچند كه در اشعارش به مدح افراد نیز پرداخته است. بیشتر قصاید استاد، مدحی هستند كه در بعضی موارد اغراق نیز نموده است. دیوان جمال الدین اصفهانی از مهمترین كتب اشعار مذهبی می باشد كه آیینۀ تمام نمای جامعۀ عصر شاعر، ویكی از ارزشمند ترین آثار ادبی – مذهبی جامعۀ ایران در قرن ششم محسوب می شود.
واژه های كلیدی: جمالالدین اصفهانی، دیوان اشعار، تأثیر قرآن و حدیث، شیوه های تأثیر پذیری، قرن ششم.
فهرست مطالب
عنوان صفحه
مقدمه…………………………………………………………………………………………………….1
فصل اول: كلیات وتعاریف
1-1- شرح وبیان مسئله……………………………………………………………………………..5
1-2- ضرورت واهمیت موضوع…………………………………………………………………6
1-3- اهداف تحقیق…………………………………………………………………………………6
1-4- كاربرد نتایج تحقیق………………………………………………………………………….6
1-5- پیشینه تحقیق…………………………………………………………………………………..6
1-6- سؤال های تحقیق…………………………………………………………………………….7
1-7- شرح روش تحقیق……………………………………………………………………………8
فصل دوم: زندگی، آثار و روزگار شاعر
2-1- تولد و مرگ شاعر…………………………………………………………………………10
2-1-1- مذهب جمال الدین………………………………………………………………….13
2-1-2- فقر و تنگدستی جمالالدین……………………………………………………….14
2-2- شیوۀ شاعری و آثار او…………………………………………………………………….15
عنوان صفحه
2-2-1- سبک اشعار و وضع شعر در عصر شاعر……………………………………….19
2-3- اندیشه و تفکرات شاعر…………………………………………………………………..23
2-3-2- نكوهش از مردم اصفهان………………………………………………………….25
2-3-3- نكوهش فضل وستایش زر………………………………………………………..28
فصل سوم: پیشینه و شیوه های تأثیر قرآن و حدیث در ادبیات فارسی
3-1- پیشینۀ تأثیر پذیری از قرآن وحدیث در ادبیات فارسی…………………………..30
3-2- شیوه های تأثیر پذیری ادبیات فارسی از قرآن وحدیث………………………….33
3-2-1- اقتباس…………………………………………………………………………………..33
3-2-2- تلمیح……………………………………………………………………………………33
3-2-3- تضمین………………………………………………………………………………….34
3-2-4- ارسالالمثل…………………………………………………………………………….34
3-2-5- اشاره…………………………………………………………………………………….35
3-2-6- درج……………………………………………………………………………………..35
3-2-7- عقد……………………………………………………………………………………..35
عنوان صفحه
3-2-8- ترجمه…………………………………………………………………………………..36
3-2-9- حل………………………………………………………………………………………36
فصل چهارم: بررسی محتوایی تاثیر قرآن و حدیث در شعر جمالالدین
4-1- صفات خدا…………………………………………………………………………………..39
4-1-1- بی نیازی خدا……………………………………………………………………….39
4-1-2- بخشش گناهان…………………………………………………………………….39
4-1-3- بشارت خدا………………………………………………………………………….40
4-1-4- بی عیب و بی همتا بودن حق…………………………………………………..40
4-1-5- بیهوده نبودن خلقت………………………………………………………………40
4-1-6- تسبیح خدا…………………………………………………………………………..41
4-1-7- تسلیم در برابرخدا…………………………………………………………………41
4-1-8- جاودانگی خدا………………………………………………………………………42
4-1-9- نقش بندجان………………………………………………………………………….43
4-1- 10- حمد خدا…………………………………………………………………………….43
عنوان صفحه
4-1-11- حلم و علم خدا……………………………………………………………………..43
4-1-12- خواست خدا…………………………………………………………………………44
4-1-13- خشم خدا…………………………………………………………………………….44
4-1-14- خلل در آفرینش……………………………………………………………………44
4-1-15- دعوت خداوند……………………………………………………………………..45
4-1-16- سوگند خدا …………………………………………………………………………46
4-1-17- سایۀ خدا …………………………………………………………………………….46
4-1-18- صنع خدا……………………………………………………………………………..46
4-1-19- خالق مطلق…………………………………………………………………………..47
4-1-20- عروة الوثقی………………………………………………………………………….47
4-1-21- عالم الغیب……………………………………………………………………………48
4-1-22- عا لم السّر…………………………………………………………………………….49
4-1-23- فَضل خدا…………………………………………………………………………….49
4-1-24- قادر و عالم ………………………………………………………………………….50
عنوان صفحه
4-1-25- یاری طلبیدن از حق……………………………………………………………….50
4-1-26- كلمات خدا پایان ناپذیر است ………………………………………………….50
4-1- 27-كمال خداوند……………………………………………………………………….51
4-1-28- نصرت خدا…………………………………………………………………………..51
4-1- 29- هدایت خدا…………………………………………………………………………52
4-1- 30- یاد ونام خدا…………………………………………………………………………52
4–2– اشاره به پیامبر اسلام(ص)……………………………………………………………….52
4-3- اشاره به دیگر پیامبران ……………………………………………………………………61
4-3-1- آدم (ع)…………………………………………………………………………………61
4-3-2- ابراهیم (ع)……………………………………………………………………………..63
4-3-3- اسحاق (ع)…………………………………………………………………………….63
4-3-4- خضر (ع)……………………………………………………………………………….64
4-3-5- داود (ع)………………………………………………………………………………..65
4-3-6- سلیمان (ع)…………………………………………………………………………….65
عنوان صفحه
4-3-7- صالح (ع)………………………………………………………………………………66
4-3-8- عیسی (ع)………………………………………………………………………………66
4-3-9- موسی (ع)……………………………………………………………………………..68
4-3-10- موسی(ع) و ابراهیم(ع) …………………………………………………………..73
4-3-11- هارون (ع)……………………………………………………………………………73
4-3-12- یحیی (ع)…………………………………………………………………………….74
4-3-13- یونس (ع)…………………………………………………………………………….74
4-3-14- یعقوب (ع)…………………………………………………………………………..75
4-3-15- یوسف (ع)…………………………………………………………………………..76
4-4- قیامت و حشر و نشر……………………………………………………………………….77
4-5- بهشت و دوزخ……………………………………………………………………………..95
4-6- کعبه………………………………………………………………………………………….104
4-7- فتنههای مختلف زندگی انسان………………………………………………………..107
4-7-1- فتنۀ آخر زمان ………………………………………………………………………107
عنوان صفحه
4-7-2- جادوی بابل………………………………………………………………………….108
4-7-3- یأجوج وسدّ سكندر……………………………………………………………….108
4-7-4- دیو رجیم و شهاب ثاقب ………………………………………………………..109
4-7-5- چشم زخم …………………………………………………………………………..109
4-7-6- نفخ صور …………………………………………………………………………….112
4-7-7- قضا و قَدَر……………………………………………………………………………116
4-7-8- دنیا……………………………………………………………………………………..123
فصل پنجم: سایر موضوعات
5-1- اصلاب………………………………………………………………………………………131
5-2- بندگی انسان……………………………………………………………………………….131
5-3- پی نبردن عقل به ذات خدا…………………………………………………………….131
5-4- تنزیل ………………………………………………………………………………………..133
5-5- توكّل ……………………………………………………………………………………….133
5-6- جوشن ومغفر ……………………………………………………………………………..134
عنوان صفحه
5-7- جود………………………………………………………………………………………….134
5-8- حسودان…………………………………………………………………………………….135
5-9- خلقت انسان ………………………………………………………………………………136
5-10- دوستی با خدا……………………………………………………………………………136
5-11- رنج…………………………………………………………………………………………137
5-12- سخاوت ………………………………………………………………………………….138
5-13- شب قدر ………………………………………………………………………………….138
5-14- صبر ……………………………………………………………………………………….138
5-15- صبر وتقوی………………………………………………………………………………139
5-16- حلم ……………………………………………………………………………………….139
5-17- تلخی صبر و شیرینی ظفر…………………………………………………………….140
5-18- ضایع شدن عمر در مادیات………………………………………………………….140
5-19- طور………………………………………………………………………………………..140
5-20- علم علی- عدل عمر ………………………………………………………………….141
عنوان صفحه
5-21- علم- جود………………………………………………………………………………..141
5-22- عفو…………………………………………………………………………………………142
5-23- عنكبوت…………………………………………………………………………………..143
5-24- عرش………………………………………………………………………………………143
5-25- عرجون……………………………………………………………………………………144
5-26- فرعون……………………………………………………………………………………..145
5-27- فقر………………………………………………………………………………………….145
5-28- قاصر بودن انسان………………………………………………………………………..146
5-29- قناعت……………………………………………………………………………………..147
5-30- كاشتن عمل……………………………………………………………………………..147
5-31- كبر و فخر………………………………………………………………………………..148
5-32- كر وكور بودن دشمنان……………………………………………………………….148
5-33- كرم………………………………………………………………………………………..148
5-34- گرامی داشتن و برتری انسان………………………………………………………..149
عنوان صفحه
5-35- گمراهان…………………………………………………………………………………..149
5-36- لا نگفتن…………………………………………………………………………………..150
5-37- لوح محفوظ……………………………………………………………………………..150
5-38- مشورت……………………………………………………………………………………151
5-39- نفس امّاره و لوّامه………………………………………………………………………151
5-40- نبی- طاها…………………………………………………………………………………151
5-41- نكوهش تضییع حقوق دیگران……………………………………………………..152
5-42- نیكی به والدین………………………………………………………………………….152
5-43- والضحی…………………………………………………………………………………..153
5-44- یتیم ومظلوم………………………………………………………………………………153
5-45- رزق و روزی…………………………………………………………………………….154
نتیجهگیری………………………………………………………………………………………….157
منابع و مآخذ……………………………………………………………………………………….159
مقدمه
شعر زاییدۀ ذوق بشر است. همۀ افراد استعداد سرودن آن را ندارند. زیباترین احساسات بوسیله شعر بیان می شود. گاهی یك بیت، معنایی به وسعت یك كتاب دارد. چه بسیار دانشمندانی كه علاوه بر علم ودانش، بر فن شاعری نیز مسلط بودند كه سرایش شعر توسط این افراد، بر زیبایی و غنای شعر میافزاید. سید جمالالدین اسد آبادی می گوید: عجیب قریحه و غریب خاصیتی وذوقی در بعضی انسانها یافت می شود كه آن قریحه، قریحۀ شعر وآن ذوق، ذوق نظم است. اصحاب این قریحه، گاهی معانی بدیعه را به عالم ظهور می رسانند و اختراع افكار جدیده مینمایند كه عقول انسان ها در او حیران می ماند (اسد آبادی، 1358: 156). از زمانی كه قرآن مجید نازل شد، ادب دوستان و
فرم در حال بارگذاری ...