خواندن مدارک کاغذی ساده است، اما پیدا کردن اطلاعاتی که روی کاغذ ذخیره شده است میتواند دشوار باشد. علی رغم وجود دهها ابزار ثانوی و مهارتکتابداران مرجع، استفاده از کتابخانه میتواند چالشی سخت باشد .ادعایی که اغلب در مورد کتابخانههای سنتی به عمل میآید این است که این کتابخانهها موفقیتهای اتفاقی را باعث میشوند، زیرا خوانندگان به طور اتفاقی به موارد ارزشمندی دست مییابند. حقیقت این است که کتابخانهها آکنده از مواد مفیدی هستند که خوانندگان بهطور تصادفی آنها را کشف میکنند.
در اغلب موارد،نظامهای رایانهای در پیدا کردن اطلاعات، بهتر از شیوه های دستی عمل میکنند. این نظامها به خوبی آن چه که مردم دوست دارند نیستند، اما به هر حال خوبند و به طور دائم در حال بهبود اند،به خصوص در کارهای مرجع که شامل جهشهای تکراری از یک منبع اطلاعاتی به منبع دیگر هستند، مفید واقع می شوند.
ج) اطلاعات را می توان به اشتراک گذاشت
کتابخانهها و آرشیوها اطلاعات منحصر به فرد بسیاری را در بردارند. اطلاعات دیجیتالی را میتوان با قراردادن آنها بر شبکه در دسترس همگان قرار داد. بسیاری از کتابخانههای دیجیتالی یا انتشارات الکترونیکی در یک جایگاه مرکزی واحد نگهداری میشوند، شاید همراه با تعدادی نسخه تکراری که به صورت استراتژیک در سراسر دنیا قرار داده شده است. این امر نسبت به تکرار فیزیکی پر هزینه مواد کم استفاده، یا دشواری دستیابی به مواد منحصر به فرد ، که جز با مسافرت به مکانی که در آن نگهداری میشود میسر نیست، بهبودی گسترده به حساب میآید.
د) روزآمد نگه داشتن اطلاعات آسانتر است
نیاز به روزآمد کردن بسیاری از اطلاعات مهم وجود دارد. روزآمد سازی مواد چاپی ناخوشاینداست، چون کل مدرک باید دو باره چاپ شود و همه نسخه های تحریر قدیمی باید کنار گذاشته و جایگزین شوند. زمانی که نسخه نهایی به شکل دیجیتالی و در یک رایانه مرکزی ذخیره شده باشد، روزآمد سازی اطلاعات دشوار نیست .
بسیاری از کتابخانهها نسخه های پیوسته راهنماها، دایرهالمعارفها و دیگر آثار مرجع را نگهداری میکنند. هر زمان که بازنگریهایی از جانب ناشران دریافت شود آنها را روی رایانههای کتابخانه نصب میکنند. کتابخانه کنگره دارای مجموعهای پیوسته است که توماس نامیده میشود و پیشنویس همه قوانینی را که پیش روی کنگره قرار دارند شامل میشود(آرمز، صص ۸-۹).
۲-۲-۴٫اهداف کتابخانه دیجیتالی
بعضی از اهداف کتابخانه دیجیتالی به شرح زیر می باشد:
– گردآوری، ذخیره و سازماندهی اطلاعات و دانش به شکل دیجیتالی ؛
– کمک به انتقال مقرون به صرفه و کارآمد اطلاعات ؛
– تاثیر قابل توجه در سرمایه گذاری روی ساختار رایانهای و ارتباطی ؛
– ارتباط قدرتمند و همکاری مابین جوامع پژوهشی، بازرگانی، حکومتی و آموزشی؛
– ایفای نقش رهبری بین المللی به طور عام و ترویج دانش در بخشهای مهم و راهبردی .- استفاده از فرصتهای آموزشی مادام العمر (جیوان ،۲۰۰۳).
۲-۲-۵٫کتابداران در کتابخانههای دیجیتالی
با ظهور کتابخانههای دیجیتالی با کتابخانههایی مواجه هستیم که از لحاظ ساختاری، منابع و مجموعه های اطلاعاتی با آنچه قبلا در مفهوم کتابخانه با آن آشنا بودیم، متفاوت هستند. شرایط جدید به ابزارها، دانش و استعدادهای متناسب با آن نیاز دارد. سوال اینجاست که در این شرایط، آیا کتابداران توانایی انجام وظیفه و امکان رقابت با دیگر رشته ها را در این عرصه دارند؟ اگر کمی به عقب برگردیم، وضعیت را بهتر درک خواهیم کرد. شاید بتوان گفت تاثیرات اولیه فنآوری در عرصه کتابداری از دهه ۱۹۶۰ با ایجاد رکوردهای مارک آغاز شد و با راه اندازی فهرستهای رایانهای بیشتر نمایان شد(ماتسون[۸]،۲۰۰۲).
در تمام این مراحل و پیشرفتهاکتابداران هدایت امور ، راهنمایی و ارائه خدمات به مراجعهکنندگان را بر عهده داشتند. کتابداران در کتابخانه دیجیتالی نه تنها وظیفه راهنمایی و ارائه خدمات مناسب به کاربران را بر عهده دارند، بلکه با فرصت های جدیدی که پیش روی آنهاست باید تخصصهای حرفهای خود را با پیشرفتهای مبتنی بر فنآوری همراه کرده و برای انجام بهینه خدمات کتابخانهای به واسطه فنآوری گام بردارند(رضایی شریف آبادی،۱۳۸۱).
تخصصها و مهارتهای مورد نیاز کتابداران دیجیتالی[۹]عبارتند از :
-مدیریت کتابخانههای دیجیتالی
– سازماندهی اطلاعات و مدیریت دانش
– اشاعه اطلاعات دیجیتالی
– پردازش اطلاعات دیجیتالی(هاستینگزوتنات[۱۰]،۱۹۹۶)
-مدیریت تبدیل منابع
– ذخیرهسازی ، سازماندهی و حفاظت منابع دیجیتالی
– ارائه امکان دستیابی و بازیابی منابع دیجیتالی
– حمایت از مو لف الکترونیکی
– مشاوره در طراحی رابطهای کاربری (ماتسون[۱۱]، ۲۰۰۲)
۲-۲-۵-۱٫ آموزشهای لازم برای کتابداران دیجیتالی
آموزشهای مناسب و بهجا همواره پشتوانه علمی لازم را برای دستیابی به کارآیی و اثر بخشی بهینه در فعالیتهای حرفهای و تخصصی فراهم میآورد. امروزه کتابدارن در کتابخانههای دیجیتالی باید هر چه بیشتر در ایجاد برنامههای آموزشی منظم پیش قدم باشند. علاوه برآن، کتابداران در عرصه کتابخانههای دیجیتالی ناگزیر از همکاری با دیگر رشته های علمی همچون کارشناسان علوم رایانهای و ارتباطات هستند و از سوی دیگر برای ارتقاء مهارتهای حرفهای خود باید به سمت گرایشهای نوین تمایل پیدا کنند. مجموعه های دیجیتالی باید انتخاب، تهیه و سازماندهی شوند، برای اشاعه بهکار
برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت ۴۰y.ir مراجعه نمایید. |
بران در اختیار آنها قرار گیرند و حفاظت و نگهداری شوند . خدمات دیجیتالی باید طراحی، اجرا و پشتیبانی شوند.از این رو ، کتابداران برای کسب مهارتهای مناسب برای اداره امور و وظایف محوله لازم است آموزشهای لازم و مناسب را فرا گیرند. آموزشهایی که نه تنها وضعیت فعلی را مد نظر دارند، بلکه آیندهنگری لازم را نیز به همراه دارند (هاستینگز و تنات[۱۲]،۱۹۹۶).
۲-۲-۶٫ انواع دیدگاه هادر مورد کتابخانه دیجیتال
با بررسی متون و مقالات و تعاریف ارائه شده درباره کتابخانه دیجیتالی، چهار دیدگاه را میتوان مورد شناسایی و بحث قرار داد:
- دیدگاه محققان علوم رایانه: در این دیدگاه کتابخانه دیجیتالی پایگاه و نظام بازیابی اطلاعات محسوب میشود. محققان حوزه علوم رایانه معتقدند کتابخانه دیجیتالی نظامی است که امکان دسترسی منسجم به مجموعه گسترده اطلاعات سازماندهی شده را به استفادهکنندگان میدهد.
در بیشتر تعاریف ارائه شده توسط محققان علوم رایانه، کتابخانه دیجیتالی، پایگاه اطلاعاتی و نظام بازیابی اطلاعات به شمار میرود. به تعبیر دیگر، این محققان غالبا” کتابخانههای دیجیتالی را مجموعهای میدانند که شامل منابع اطلاعاتی الکترونیکی و امکانات فنی مرتبط با آنها برای تولید، جستوجو و استفاده از اطلاعات است .
از این لحاظ کتابخانههای دیجیتالی را میتوان نمونه گسترش یافته و تقویت شده نظامهای ذخیره و بازیابی اطلاعات به شمار آورد که امکان تغییر داده های دیجیتالی رادر قالبهای مختلف (متن،صوت،تصویر، ویدئو، و مانند آن) میدهند و در محیط شبکه های اطلاعاتی قابل دسترس هستند. محتوای چنین کتابخانههایی را داده ها و ابردادهها تشکیل میدهند، مانند ابردادههای توصیفی که به توصیف جنبه های محتوایی داده ها میپردازند و ابردادههایی که پیوندها یا ارتباطات میان داده ها یا ابردادههای دیگر را در داخل یا خارج از کتابخانه دیجیتالی برقرار میکنند. محققان علوم رایانه، اصطلاح کتابخانه دیجیتالی را به عنوان واژهای که بر مجموعه های دیجیتالی دلالت دارد به کار میبرند و معتقدند در مقایسه با اصطلاحاتی نظیر پایگاه های اطلاعاتی یا نظامهای بازیابی اطلاعات قابلیت ها و امکانات بیشتری دارد. برای مثال، گستردگی حجم اطلاعات برخی پایگاه های اطلاعاتی تمام متن، نظیر پایگاه های اطلاعاتی مجلات تمام متن، ممکن است انگیزه اصلی برای به کارگیری اصطلاحی دیگر باشد، تا به این ترتیب بتوان ارزش اینگونه پایگاه های اطلاعاتی را از لحاظ تمام متن بودن، نسبت به پایگاه های اطلاعاتی کتابشناختی بیشتر برجسته ساخت.
آرمز در کتاب”کتابخانههای دیجیتالی” برای کتابخانه دیجیتالی این تعریف را ارائه کرده است: مجموعه نظاممند اطلاعات و خدمات که در قالبهای دیجیتالی ذخیره شده و از طریق شبکه قابل دسترس است. کتابخانههای دیجیتالی اطلاعات گوناگونی رابرای استفاده کاربران در بردارند.
- دیدگاه محققان علوم کتابداری و اطلاعرسانی: از این دیدگاه کتابخانه دیجیتالی فراتر از یک پایگاه اطلاعاتی یا نظام بازیابی اطلاعات است و درآن عناصر دیگری مانند نیاز اطلاعاتی، جامعه استفاده کنندگان نهایی، مالکیت معنوی و دسترسپذیری اطلاعات نقش اساسی دارند. بورگمن، به عنوان یکی از شناختهترین نظریهپردازان حوزه کتابداری و اطلاع رسانی، مفهوم کتابخانههای دیجیتالی را این گونه تعریف میکند:” کتابخانه های دیجیتالی از طریق فرایند گردآوری و استفادهکنندگان ایجاد میشوند. آنها بخشی از جامعهای هستند که افراد و گروه های آن با یکدیگر تعامل دارند و از داده ها، اطلاعات، منابع دانش و نظامهای دانشمدار استفاده میکنند. از این لحاظ کتابخانههای دیجیتالی نمونه توسعه یافته، تقویت شده و یکپارچه نهادها و مراکز اطلاعرسانی در محیطهای فیزیکی هستند. منابع اطلاعاتی نیز بر اساس نیازهای اطلاعاتی استفادهکنندگان انتخاب، سازماندهی، حفاظت، نگهداری و دسترسپذیر میشوند. چنین نهادها و موسساتی میتوانند در دیگر کتابخانهها، موزهها، آرشیوها، دانشگاهها و مانند آن نیز وجود داشته باشند، که در این صورت به جامعه مشخصی خدمات ارائه میدهند. اما کتابخانههای دیجیتالی استفادهکنندگان زیادی را در مدارس، ادارات، خانهها و مکانهای عمومی و جز آن مخاطب قرار میدهند.
- دیدگاه سازمانهای مجری و سیاستگذار: یکی از پر استنادترین تعاریف در حوزه کتابداری و اطلاعرسانی تعاریف ارائه شده از سوی سازمانهای سیاستگذار(سازمانهایی که به طراحی و ایجاد کتابخانههای دیجیتالی نمیپردازند اما در امر سیاستگذاری ملی و بین المللی فعال هستند) متعلق به فدراسیون کتابخانههای دیجیتالی[۱۳]است .
این فدراسیون بین المللی با هدف توسعه ساختاری و محتوایی کتابخانههای دیجیتالی در سراسر جهان و مطالعه و بررسی جنبه های مختلف آن تاسیس شدهاست و از این لحاظ یکیاز مهمترین و معتبرترین نهادهای بین المللی است. فدراسیون کتابخانههای دیجیتالی چنین تعریفی را در باره کتابخانه دیجیتالی ارائه دادهاست:” کتابخانههای دیجیتالی سازمانهایی هستند که در آن کارکنان متخصص به انتخاب، سازماندهی و کمک برای دسترسی به منابع اطلاعاتی میپردازند و در آن فرایند تفسیر، توزیع و حفاظت از یکپارچگی اطلاعات دیجیتال و نیز اطمینان از وجود مجموعهای از آثار دیجیتال در مدت زمان طولانی مورد توجه قرار میگیرد تا از این طریق بتوان منابع اطلاعاتی دیجیتال را با سرعت و به صورت اقتصادی برای استفاده یک جامعه یا مجموعهای از جوامع در دسترس قرار داد”. سازمانهای مجری کتابخانههای دیجیتالی آنهایی هستند که یا در حال مطالعه مقدماتی برای ایجاد چنین بستری هستند و یا اینکه آن را به صورت عینی ایجاد کردهاند. در هر صورت، در اغلب این گونه طرحها تعریفی از کتابخانه دیجیتالی ارائه شده است. برای مثال، در طرح ابتکاری کتابخانههای دیجیتالی[۱۴] در آمریکا آمده است:
“هدف از ایجاد کتابخانه دیجیتالی ارائه ابزارها و بسترهای پیشرفته به منظور گردآوری، ذخیرهسازی، سازماندهی اطلاعات در قالب دیجیتالی و دسترسپذیر ساختن اطلاعات مبتنی بر امکانات جست و جو، بازیابی و پردازش اطلاعات از طریق شبکه های ارتباطی و به صورت کاربر پسند است”.
- دیدگاه های پژوهشمدار: اغلب تعاریف پژوهشمدار در باره کتابخانههای دیجیتالی به منظور حل یک موضوع پژوهشی ارائه شدهاند و دامنه این گونه تعاریف محدود و به موضوع تحقیق بستگی دارد. برخی از این تعاریف ممکن است برای درک کلی ماهیت کتابخانههای دیجیتالی و ابعاد و ویژگیهای آنها کامل نباشند. از اینرو، ممکن است در یک تحقیق خدماتی نظیر مجموعه پایگاه های اطلاعاتی کتابشناختی و مجلات الکترونیکی تمام متن(نظیر آنچه هماینک از طریق شبکه رزنت در ایران قابل دسترس است) کتابخانه دیجیتالی تعریف شود و در تحقیق دیگری برخی سایتهای اینترنتی، کتابخانه دیجیتالی محسوب شوند. حتی گاه ممکن است مقالات و متون شبکه جهانی وب را به عنوان مصداق کتابخانه دیجیتالی مورد اشاره قرار داده باشند. البته هر تحقیقی میتواند بنابر تعریف عملیاتیای که اجزای یک مسئله ارائه میدهد، ویژگیهای و خصوصیات یک پدیده یا متغیر را تعریف کرده و نتایج به دست آمده از تحقیق خود را به آن محدود کند. اما این احتمال نیز وجود دارد که چنین تعاریفی در سایر متون مورد استناد قرار گیرند و از طریق استناد وارد بحثهای نظری شوند. بهاین ترتیب، با گذشت زمان ممکن است با تعاریف مختلفی از یک مفهوم واحد مواجه شویم که ظاهرا” اصطلاح کتابخانه دیجیتالی نیز از این امر مستثنی نبوده است(دائره المعارف کتابداری،۱۳۸۱).
۲-۲-۷٫ ویژگیهای کتابخانههای دیجیتالی
تغییر مداوم کتابخانهها تاثیرات مشهودی داشته است و پیشبینیهای جامعه بدون کاغذ لنکستر را مورد تایید قرار میدهد. تاثیرات دگرگون کنندهای که فنآوری دیجیتالی در نظام اطلاعرسانی ایجاد کرده است به شرح زیر است :
الف) مجموعه ها
مجموعه های کتابخانه دیجیتالیدر برگیرنده مدارک ثابت و دایمی هستند . کتابخانههای موجود مجموعه های پویاتری دارند و محیط دیجیتالی نیز امکان مدیریت سریع اطلاعات را فراهم میسازد.
ب ) فنآوری
کتابخانههای دیجیتالی بر پایه فنآوریهای دیجیتالی هستند. این فرض اساسی که کتابخانههای دیجیتالی فقط در برگیرنده مواد دیجیتالی خواهند بود، اشتباه میباشد. احتمال دارد که کتابخانه دیجیتالی متشکل از مواد اطلاعاتی دیجیتالی و غیر دیجیتالی باشد.
ج) کار
کتابخانههای دیجیتالی بهوسیله اشخاصی که به تنهایی کار میکنند، مورد استفاده قرار میگیرد. دور نمای موجود بر کار مبتنی است و روی گروه تحلیلگران اطلاعاتی، کاری که انجام میشود، و مدارک و فنآوریهای حمایت کننده تمرکز دارد.
فرم در حال بارگذاری ...