رشته مردم شناسی : پایان نامه کارشناسی ارشد با موضوع نوآوری‏های شغلی عشایر

بررسی و مقایسة نوآوری‏های شغلی درمیان

عشایر اسكان یافتة شهرستان مُهر

(مورد مطالعه: روستای كریم ‏آباد)

استاد راهنما:

دكتر عسكری خانقاه

استاد مشاور:

دكتر رفیع‏فر

نگارش:

***

داتشگاه تهران دانشكدة علوم اجتماعی در چارچوب ارزیابی مرحلة تحقیقاتی مقطع كارشناسی‌ارشد دانشجویان دانشگاه تهران‏، آقای *به شمارة دانشجویی * در رشتة علوم‌اجتماعی گرایش مردم‌شناسی، پایان‌نامة خود را به ارزش 4 واحد در نیمسال دوم سال تحصیلی 1383-1382 تحت عنوان بررسی و مقایسة‌ نوآوری‌های شغلی در میان عشایر اسكان‌یافتة شهرستان مهر (مورد مطالعه: روستای‌كریم‌آباد) اخذ و ثبت نام نموده و در حضور هیأت داوران به شرح ذیل، مورد دفاع قرار گرفته و موفق به اخذ درجة عالی با نمرة 18 گردید.

محل امضاء	رتبة علمی	نام و نام خانوادگی
	استاد	دكتر اصغر عسكری خانقاه	استاد راهنما
	دانشیار	دكتر جلال‌الدین رفیع‌فر	استاد مشاور
	دانشیار	دكتر منصور وثوقی	استاد داور
	دانشیار	دكتر ناصر فكوهی	مدیر گروه آموزشی
	دانشیار	دكتر اعظم راورد‏راد	معاون تحصیلات‌ تكمیلی

برای رعایت حریم خصوصی نام نگارنده درج نمی شود تکه هایی از متن به عنوان نمونه : چكیده موضوع این رساله، بررسی و مقایسة نوآوری‌های شغلی در میان عشایر اسكان‌یافتة‌ شهرستان مهر (مورد مطالعه: روستای كریم‌آباد) است كه با توجه به ماهیت پژوهشی این موضوع، اطلاعاتی را درمورد ویژگی‌های جغرافیایی و انسانی شهرستان مهر جمع‌آوری كرده‌ایم، در این تحقیق كه تحقیقی كیفی و میدانی است برای نیل به اهداف اصلی آن از روش‌های مردم‌شناختی از جمله مشاهده، گفتگوهای غیر رسمی و مصاحبه، مطالعة اسناد مدارك و ابزارهایی مانند عكس‌برداری و اینترنت سود برده‌ایم. در این پژوهش سعی ما بر آن است كه رابطة عشایر مورد مطالعه را با یكجانشینان اطراف مورد مطالعه قرار دهیم و نیز فعالیت‌ها و مشاغل این عشایر را دو دورة قبل و پس از اسكان با یكدیگر مقایسه نمائیم. این تحقیق شامل 7 فصل به این شرح می‌باشد: در فصل اول به ارائة طرح تحقیق پرداخته‌ایم. در فصل دوم ویژگی‌های جغرافیایی و انسانی شهرستان مهر و عشایر مورد مطالعه بیان شده است. فصل سوم تحقیق به فعالیت‌های اقتصادی و مشاغل عشایر مورد مطالعه قبل از اسكان و نیز ویژگی‌های این فعالیت‌ها و مشاغل عنوان شده است. فصل چهارم، دلایل اسكان این عشایر از دهة60 به بعد و زمینه‌ها و ریشه‌های اسكان از دهه‌های اول قرن حاضر (از زمان رضاخان) شرح داده شده است. در فصل پنجم، تحولات كلی این عشایر آمده است. در فصل ششم، فعالیت‌های اقتصادی و مشاغل پس از اسكان همراه با ویژگی‌های آن ذكر شده است و در فصل هفتم، تفاوت یكجانشینی این عشایر با روستائیان منطقه به لحاظ مشاغل اصلی (دامداری و كشاورزی) بیان شده است. اساسی‌ترین نتایج این تحقیق (بر اساس تئوری كاركردگرایی) این بوده است كه ساخت‌های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی همراه با تحولات اقتصادی ناشی از اسكان تغییر یافته است. از مهمترین تغیرات سیاسی می‌توان به این موراد اشاره نمود: از میان رفتن اقتدار سنتی افرادی كه از سن بیشتری برخوردارند و افزایش كنترل و نظارت دولت مركزی بر عشایر. تغییرات فرهنگی كه همراه با اسكان آنان رخ داده است، یكی پایین بودن سطح اطلاعات روز در میان بزرگسالان است كه به ناتوانی تولید و تبادل اطلاعات در میان آنها منجر شده است و دیگری بروز افكار جدید و متضاد با بزرگسالان در میان نوجوانان و جوانان است. عمده‌ترین تغییرات اجتماعی می‌توان از كاهش اهمیت و نقش همسایگی وحسن همجواری، كم‌رنگ شدن یگانگی و وحدت و از میان رفتن سادگی زندگی به مانند گذشته در میان آنها نام برد. واژگان كلیدی: عـشـایـر، عـشـایـر كـوچـنــده، عـشـایـر اسكان‌یافته، ایـل، طـایـفـه، یـیـــلاق، قـشـــلاق، بـنـكـوه ـ فـهـرسـت مـطـالـب صفحه

فـصـل اول : كـلـیـات	11
1ـ 1ـ مـقـدمـه	12
2ـ 1ـ طـرح مسئـلـه	14
3ـ 1ـ سئوالات تحقیق	19
4ـ 1ـ اهـمـیـت و ضرورت تـحـقـیـق	20
5ـ 1ـ اهداف تحقیق	22
6ـ1ـ زمان پژوهش	23
7ـ1ـ ابهامات و مشكلات تحقیق	23
8ـ1ـ انگیزة تحقیق	24
9ـ1ـ ابزار تحقیق	24
10ـ 1ـ روش تـحـقـیـق	24
1ـ 10ـ 1ـ تكنیك های تحقیق	31
1ـ 1ـ 10ـ 1ـ مـشـاهـده	31
2ـ 1ـ 10 ـ 1ـ مـصـاحـبـه	32
3ـ 1ـ10 ـ 1ـ مـطـالـعـه اسـنـاد و مـدارك	33
4ـ 1ـ10ـ 1ـ عـكـس	33
11ـ 1ـ چـارچـوب نـظـری	34
1ـ 11 ـ1 ـ نـظـریـة كاركردگـرایـی	34
1ـ 11ـ1 ـ نـظـریـة نوآوری	38
12ـ 1ـ پـیـشـیـنـه تحـقـیـق	43
13ـ1ـ مفاهیم و اصطلاحات	47

فـصـل دوم : میدان تحقیق	51
1ـ 2ـ اسـتـان فـارس	52
2ـ 2ـ شـهـرسـتـان مُهر	55
1ـ2ـ 2ـ مـوقـعـیـت جـغـرافـیـایـی	55
2ـ 2ـ 2ـ جـغـرافـیـای انـسـانـی	58
1ـ2ـ2ـ2ـ تعداد و سیر تحول جمعیت طی چهار دوره سرشمـاری	58
2ـ2ـ2ـ2ـ تـوزیـع جـمـعـیـت	60
3ـ2ـ2ـ2ـ تـراكـم جـمـعـیـت	63
4ـ2ـ2ـ2ـ وضـعـیـت سـواد	63
‌5ـ2ـ2ـ2ـ تـركـیـب سـنـی و جـنـسـی	65
3ـ2ـ2ـ اقـتـصـادی و انـرژی	65
3ـ2ـ عـشـایـر	67
1ـ3ـ2ـ‌وضعیت‌موجود در‌جامعة‌عشایری‌براساس‌سرشماری1377	70
2ـ3ـ2ـ سـرشـمـاری عـشـایـر كـوچـنـده سال 1377	72
3ـ3ـ2ـ توزیع‌جمعیت6ساله‌وبیشترعشایری‌كشوربرحسب‌وضع‌سواد	72
4ـ3ـ1ـ آمـار دام مـتـعـلـق بـه عـشـایـر	72
5ـ3ـ2ـ اراضـی زراعـی مـتـعـلـق بـه عـشـایـر	72
6ـ3ـ2ـ‌آمارجمعیتی‌عشایرداوطلب‌اسكان‌برحسب‌محل‌موردنظربرای‌اسكان	73
7ـ3ـ2ـ آمار جمعیتی عشایر بر حسب علاقه به اسكان یا كوچ	73
8ـ3ـ2ـ جـامـعـه مـورد مـطـالـعـه (روستای كریم آباد)	75

فـصـل سوم : فعالیت‏ها و ویژگی‏های اقـتـصادی عشایر مورد مطالعه قبل از اسكان	84
1ـ 3ـ فعالیت‏های اقتصادی	84
1ـ 1ـ 3ـ صـنـایـع دسـتـی و فـرش بـافـی	86
2ـ 1ـ 3ـ بـافـت سـیـاه چـادر	91
3ـ 1ـ 3ـ تـولـیـد مـحـصـولـات مـخـتـلـف لـبـنـی	92
4ـ1ـ3ـ فـعالـیت‏های‏مـبتنی بـر نـگهـداری، پرورش، چـرا دام‏هـا	94
2ـ3ـ ویـژگـی‏هـای فعالیت های شـغـلـی و اقـتـصـادی	96
1ـ2ـ 3ـ اقـتـصـاد نـیـمـه خـود كـفـا و تـقـریـبـاً خـود كـفـا	97
2ـ2ـ 3ـ اقـتـصـاد بـسـتـه مـعـیـشـتـی	97
3ـ2ـ3ـ تـولـیـد بـرای مـصـرف	98
4ـ2ـ 3ـ تكنـولوژی ابتدائی در تهیـه و ساخـت مـحـصـولات	99
5ـ2ـ 3ـ نـوع مـعـیـشـت غـالـب مـبـتـنـی بـر دامـداری	99
6ـ2ـ 3ـ زنـدگـی اقـتـصـادی پـر مـشـقـت	99
7ـ2ـ 3ـ رابـطـة كـاری خـانـوادگـی	99

فـصـل چهارم : دلایـل و ریشه‌های اسـكـان	101
1ـ4ـ خـلـع سـلاح و اسـكان عـشـایـر ایـران	105
2ـ4ـ اصـلاحـات ارضـی	108
3ـ4ـ مـلـی كـردن جـنـگل هـا و مـراتـع	110
4ـ4ـ نـفـوذ سـاختـار شـهری	111
5ـ 4ـ بسط نهاد‌های فرهنگی جدید	112
6ـ4ـ عـدم تـوانـائـی مـالـی ، دسـت دادن دام هـا و فقر اقتصادی	113
7ـ4ـ دلایـل شـخـصـی	114

فـصـل پنجم : تـحـولات عـشـایـر مورد مطالعه پـس از اسـكـان	116
1ـ5ـ تغییر رفتارهای گروهی	117
2ـ5ـ گسترش ارتباطات	119
3ـ5ـ تغییر اشكال معیشتی	120
4ـ5ـ روابط جدید با دستگاه‌های دولتی	123
5ـ5ـ نیازهای جدید	124
6ـ5ـ افزایش نرخ با سوادی	125
1ـ 6ـ 5ـ بالا رفتن سطح آگاهی افراد	127
2ـ 6ـ 5ـ تأثـیر بر پایـگاه اجتـماعی افـراد	128
3ـ 6ـ 5 ـ مهاجرت	128
4ـ 6ـ 5 ـ ایجاد هنجارهای اجتماعی و الگوهای رفتاری جدید	129
5ـ 6ـ 5 ـ تحول در ملاك های ازدواج	129
6ـ 6ـ 5 ـ شكاف میان دو نسل	130

فـصـل ششم: فعالیت‏ها و ویژگی‏های اقتصادی پس از اسكان عشایر روستای كریم‏آباد	131
1ـ 6ـ فعالیت‏های اقتصادی	132
1ـ1ـ 6ـ دامـداری و فـعـالـیـت هـای وابـسـتـه	132
2ـ1ـ6ـ صنایع دستی	134
3ـ1ـ 6ـ بـاغـبـانـی	136
4ـ1ـ 6ـ فـعـالـیـت در شـركـت هـای صـنـعـتـی	139
5ـ1ـ 6ـ پـرورش زنـبـور عـسـل	140
6ـ1ـ 6ـ مـشـاغـل خـدمـاتـی	142
7ـ1ـ 6ـ كـشـاورزی	143
2ـ6ـ ویژگی‏های اقتصادی	144
1ـ2ـ6ـ خانواده به عنوان اصلی ترین واحد تولید	144
2ـ2ـ6ـ گـسـتـرش خـانـواده‏هـای هـسـتـه‏ای و مـسـتـقـل	145
3ـ2ـ6ـ نوع معیشت غالب بر دامداری	146

فـصـل هفتم : تفاوت یكجانشینی عشایر با یكجانشینی روستایی در شهرستان مُهر	147
1ـ7ـ كشاورزی	148
1ـ نوع محصول تولید شده	148
2ـ كشاورزی به عنوان یك شغل و فعالیت اقتصادی	149
3ـ سابقة كشاورزی متفاوت	149
2ـ7ـ دامـداری	150
1ـ سـابـقـة دامـداری	150
2ـ دامداری به عنوان شغل و فعالیت اصلی	151
3ـ نوع دام‏ها	152
4ـ نوع تغذیة دام‏ها	153

ـ نتیجه‏ گیری	155

ـ فـهـرسـت مـنـابـع	161

ـ فهرست عكس‏ها

شمارة عكس	موضوع عكس
عكس شمارة (1)	كوچ عشایر قشقایی	27
عكس شمارة (2)	چهرة یك مرد قشقایی	27
عكس شمارة (3)	زوج كهنسال عشایری در شهرستان مُهر	28
عكس شمارة (4)	خانوادة عشایری در زیر سیاه چادر	29
عكس شمارة (5)	استفاده از چادرهای جدید در میان عشایر	35
عكس شمارة (6)	سیاه‌چادر درمیان‌عشایرمنطقه به‌مانندگذشته كارایی‌چندانی ندارد	36
عكس شمارة (7)	قبرستان تاریخی فال	56
عكس شمارة (8)	آسیاب آبی خوزی	56
عكس شمارة (9)	حمام وراوی	57
عكس شمارة (10)	استودان‏های خوزی	57
عكس شمارة (11)	بخش انرژی شهرستان مُهر	66
عكس شمارة (12)	پالایشگاه در حال ساخت	67
عكس شمارة (13)	تابلو روستای كریم‏آباد	75
عكس شمارة (14)	نمای كلی روستای كریم‏آباد	78
عكس شمارة (15)	نمایی از یك خانه در روستای كریم‏آباد	80
عكس شمارة (16)	نمایی از درون یك خانه در روستای كریم‏آباد	82
عكس شمارة (17)	راه‏سازی به روستا	82
عكس شمارة (18)	لوله‏كشی آب به روستا با سرمایه و هزینة روستائیان	83
عكس‏های شمارة(19 و 20)	درچند سال اخیر امكاناتی به روستائیان اختصاص یافته است كه از آن جمله می‏توان به برق و تلفن اشاره نمود	83
عكس شمارة (21)	دام‏های عشایری	85
عكس شمارة (22)	طرح فرش عشایری و وسائل بافت آن	87
عكس شمارة(23)	فرش عشایری	88
عكس شمارة(24)	بافت جاجیم	91
عكس شمارة (26)	سیاه‏چادرهای مورد استفاده در میان عشایر	92
عكس شمارة(27)	تهیة كشك در میان عشایر روستای كریم‏آباد	93
عكس شمارة(28)	زن عشایری در حال تهیة ماست	94
عكس شمارة (29)	كودك عشایری در حال چرای دام‏ها	95
عكس شمارة(30)	چوپانان عشایری	96
عكس شمارة (31)	دبستان ابتدایی در روستای كریم آباد	127
عكس شمارة(32)	دامداری در روستای كریم‏آباد	132
عكس شمارة(33)	دامداری امروزه به مانند گذشته در میان عشایر صورت نمی‏گیرید	133
عكس شمارة(34)	به دست آوردن كره از شیر گوسفندان برای تغذیه	134
عكس شمارة(35)	تمامی اعضاء خانواده در بافت فرش كمك می‏كنند	135
عكس شمارة(36)	فرش یكی ازصنایع معمول در میان عشایر روستای كریم‏آباد	136
عكس شمارة(37)	باغ مركبات متعلق به روستائیان	137
عكس‌های شمارة(38 و39)	اشتغال عده‏ای از عشایر روستای كریم‏آباد به عنوان باغبان در باغات	138
عكس‌شمارة (40)	شروع به ساخت پالایشگاه گاز در شهرستان مُهر (پارسیان)	140
عكس‌شمارة (41)	شروع به كار پالایشگاه گاز عسلویه (پارس جنوبی)	140
عكس‏های‌شمارة(42 و 43)	مشاغل جدید در میان عشایر اسكان یافتة شهرستان مُهر (پرورش زنبور عسل)	141
عكس شمارة(44)	رانندگی یكی از مشاغل جدید در میان عشایر روستا	142
عكس شمارة(45)	زمین‏های زیر كشت عشایر	143
عكس شماره(46)	دامداری در روستای كریم‏آباد	151
عكس شمارة(47)	دامداری در خانة روستاهای شهرستان مُهر	152
عكس شمارة(48)	محل نگه‏داری دام‏ها در روستای كریم‏آباد	154

ـ فهرست نقشه‏ها

شمارة نقشه	موضوع نقشه
نقشة شمارة (1)	نقشة ایران	53
نقشة شمارة (2)	نقشة استان فارس	59
نقشة شمارة (3)	نقشة شهرستان مُهر	62

ـ فهرست جداول

شمارة جدول	موضوع جدول
جدول شماره (1)	تعداد بخش ها ، شهرها و دهستان های كشور برحسب استان و شهرستان در پایان اسفند 1381	54
جدول شماره (2)	ناحیه مورد مطالعه در سرشماری 1345	58
جدول شماره (3)	ناحیه مورد مطالعه در سرشماری 1355	58
جدول شماره (4)	ناحیه مورد مطالعه در سرشماری 1365	58
جدول شماره (5)	ناحیه مورد مطالعه در سرشماری 1375	60
جدول شماره (6)	ویژگی های جمعیتی شهرستان مُهر در سال 1380	60
جدول شماره (7)	توزیع جمعیت بر حسب بخش به تفكیك جنس در سال1380	61
جدول شماره (8)	توزیع جمعیت نقاط روستائی بر حسب بخش به تفكیك	61
جدول شماره (9)	توزیع جمعیت نقاط روستایی بر حسب بخش به تفكیك جنس در سال 1380	61
جدول شماره (10)	تعداد آبادی های دارای سكنه شهرستان‏بر حسب بخش و به تفكیك تعداد خانوار	61
جدول شماره (11)	جمعیت و مساحت به تفكیك بخش در سال 1380	63
جدول شماره (12)	درصد جمعیت 6 ـ 24 ساله در حال تحصیل بر حسب‏گروه‏های عمده سنی به تفكیك نقاط شهری و روستایی به صورت درصد	64
جدول شماره (13)	درصد باسوادان در جمعیت 6 ساله و بیشتر بر حسب گروه های سنی به تفكیك سن و جنس به درصد
جدول شماره (14)	تخمین جمعیت عشایری در كتاب گنج شایگان	69
جدول شماره (15)	تخمین جمعیت عشایری در كتاب آشنایی با جامعه عشایری ایران	70
جدول شماره (16)	خانوار و جمعیت ایل ها و طایفه‎های مستقل بیش از 20 خانوار و استان های محل استقرار آنها	71
جدول شماره (17)	تـوزیـع جـمـعـیـت 6 سـالـه و بـیـشـتـر عـشـایـری كـشـور بـر حـسـب وضـع سـواد	71
جدول شماره (18)	آمـار دام مـتـعـلـق بـه عـشـایـر	72
جدول شماره (19)	اراضـی زراعـی مـتـعـلـق بـه عـشـایـر	72
جدول شماره (20)	آمـار جـمـعـیـتـی عـشـایـر داوطـلـب اسـكـان بـرحـسـب مـحـل مـورد نـظـر بـرای اسـكـان	73
جدول شماره (21)	آمـارجـمـعـیـتـی عـشـایـر بـرحـسـب عـلاقـه‌بـه اسـكان یـا كـوچ	73
جدول شماره (22)	جمعیت عشایری در استان های كشور به ترتیب تعداد خانوار ییلاقی و قشلاقی	74
جدول شماره (23)	تركـیـب سـنـی و جـنسـی روسـتـای كـریـم‌آبـاد	77
جدول شماره (24)	فعالیت اقتصادی در میان عشایر كریم‌آباد	81
جدول شمارة (25)	مقایسة ‌خانوارهای‌ كوچ‌رو ایل‌قشقایی در سال‌های 1353و1361	103

مـقـدمـه ـ طـرح مسئله ـ سئولات تحقیق ـ اهـمـیـت تـحـقـیـق ـ اهداف تحقیق ـ انگیزة تحقیق ـ ابزار تحقیق ـ جامعة مورد مطالعه ـ مبهمات و مشكلات تحقیق ـ زمان پژوهش ـ روش تـحـقـیـق ـ چـارچـوب نـظـری ـ پـیـشـیـنـه تحـقـیـق ـ مفاهیم و اصطلاحات 1ـ1ـ مـقـدمـه تاریخ ایران در طول قریب 2500 سال و حتی بیشتر (قریب 2800 سال) و تا زمان سلسله پهلوی، همواره حكومت ایلات و قبایل بوده است. یك ایل، مثلاً قاجار‏ها، روی كار می‏آمدند و پس از مدتی به دلایل مختلف از عرصه حكومت حذف می‌شد و جای خود را به ایل دیگر می‌دادند. این آمدن و رفتن‌ها پس از استقرار اسلام در میان مردم ایران نیز تداوم یافت تا به عصر پهلوی رسید. در دوره پهلوی و در زمان حكومت رضاشاه بود كه اولین سلسله حكومتی كه پایة ایلی و قبیله‏ای نداشت در ایران روی كار آمد. با توجه به ساختار اجتماعی و سیاسی و قدرت رؤسای ایلات و قبایل ایران و نیز اینكه اغلب ایلات و عشایر ایران به خصوص در اواخر عصر قاجار مسلح بودند، رضا شاه همواره از قدرت ایلات و حركت آنان نگران بود، تصمیم گرفت كه به اسكان آنان اقدام نماید. اسكان یك ایل، عشیره و یا یك قبیله به نوعی شكستن ساختار اجتماعی و خرد كردن بافت قدرت در آنان تلقی می‌شد و به این ترتیب دولت می‌توانست آسان‌تر بر ایلات و قبایل غلبه یافته و با سهولت بیشتری آنان را خلع سلاح نموده و آنان را در كل آسان‌تر در كنترل خود درآورد. طرح اسكان عشایر كه با شیوه زندگی آنها علی‏الاصول، مغایرت فراوانی داشت با مقاومت اغلب آنان مواجه گردید ولی دولت مركزی به تدریج این مقاومت‏ها را در هم شكست و كم و بیش بر قدرت عشایر فایق آمد.

پس از انقلاب اسلامی به رغم آنكه حدود 50 سال از اولین طرح‌های اسكان عشایر و مقامت ایلات و قبایل مختلف می‌گذشت و شرایط در این زمان بسیار تغییر كرده بود، دولت باز هم به دلایل مختلفی كه بیشتر می‌توان به دلایل امنیتی و اقتصادی در آنها در اولویت باشد موضوع اسكان عشایر را در برنامه خود قرار داده كه آخرین آنها نیز لایحة برنامة چهارم توسعه است كه به آن اشاره و پرداخته شده است.كوچندگی ظاهراً قدیمی‌ترین شیوه‌های زیست در ایران بوده است و به نظر می‌رسد در دورانی بسیار قدیم، قبایل كوچندة عشایری بیشتر جمعیت ایران را تشكیل می‌دادند. اما با توجه به كوچندگی و در حال كوچ بودن این جمعیت به صورت گسترده و دائم، تقریباً تخمین زدن آمار و ارقام مربوط به این جمعیت بسیار مشكل به نظر می‌رسد. با توجه به تغییر و تحولات اخیر در جامعة ایران و حتی با تاثیرپذیری از از تحولات جهانی، تعداد این عشایر كوچنده بسیار كاهش یافته است و امروزه به حدود 2% رسیده است. با توجه به پتانسیل‌های موجود عشایر كشور در جهت تولید مواد مصرفی و صنایع مورد نیاز مردم و همچنین جاذبه‌های فرهنگی و مردم‌شناسی آنان، تاكنون این ظرفیت‌ها از سوی مسؤولان نادیده گرفته شده به گونه‌ای كه عشایر در حال حاضر دارای مشكلات بی‌شماری هستند. مطالعه و پژوهش‏های اقتصادی در جوامع سنتی و عشایری كه اساس اقتصادی آن بر پایة دامداری بوده است و امروزه با تغییراتی كشاورزی و سایر مشاغل در كنار آن قرار گرفته‏ است، از جمله موضـوعات مهم در مردم‏شناسی است كه این امر، باب جـدیدی را در مطالعة این جوامع، علاوه بر مردم‌شناسی ایلات و عشایر، گشوده است كه آن مردم‏شناسی اقتصادی عشایر است كه به تجدید نظر در برخی از مفاهیم اقتصادی در میان عشایر می‏پردازد. از جملة این مفاهیم می‏توان به «اقتصاد تأمین بقاء» (طبیبی، 1371 :165) اشاره نمود. چنین اقتصاددانانی كه از نظر وی این اصطلاح را به كار برده‏اند در برخورد با پژوهش‏ها و تحقیق‏های انسان‏شناسانه به این امر واقف گشته‏اند كه نیازهای معنوی نیز در اقتصاد این جوامع بسیار تأثیرگذار هستند. در مطالعة جوامع عشایری می‏توان پیوستگی میان ارزش‌‏های اقتصادی را با سایر ارزش‏های اجتماعی، سیاسی و فرهنگی را مشاهده نمود و از سویی دیگر نتایج اجتماعی، سیاسی و فرهنگی را در سیستم تولید و فعالیت‏های اقتصادی مختلف مؤثر دانست. یكی از مهمترین بحث‏هایی كه در رابطه با عشایر می‌توان عنوان نمود بحث اسكان عشایر است. در گذشته در شهرستان مُهر تعداد عشایری كه قشلاق خود را در این شهرستان می‏گذراندند بسیار فراوان بوده‏اند، اما امروزه فقط تعداد اندكی از این عشایر زمستان‏ها را در این منطقه به سر می‏برند و تعداد آنها سال به سال در حال كاهش است. در شكل وسیع‏تر آن، این مسأله در سایر نقاط نیز قابل مشاهده است. در قرن نوزدهم جمعیت عشایری بین 25 تا 50 درصد از كل جمعیت ایران را تشكیل می‏داده است. این تعداد در اوائل قرن نوزدهم به 2/30 درصد از كل جمعیت ایران را شامل می‏شده است (صفی‏نژاد، 1375 :41) تعداد كل عشایر ایران در سرشماری سال 1355 به 14 درصد می‏رسد. در آخرین سرشماری عشایر كوچندة كشور این آمار كمتر از 2 درصد بیان شده است (بلوكباشی، 1382 : 39) . این كاهش جمعیت عشایری ایران در این سال‏ها را می‏توان نتیجة مستقیم اسكان عشایر دانست. در تحقیق حاضر سعی بر آن است به جنبه‏های ویژه‏ای از این اسكان در شهرستان مُهر در میان دسته‏ای از عشایر قشقایی بپردازیم. 2ـ1ـ طـرح مـسـالـه دربند «ی» مادة 30 برنامة چهارم توسعة اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی اسكان عشایر به عنوان یكی از راه‏حل‏هایی كه می‏تواند برای جمعیت عشایری سودمند و مفید واقع شود، مطرح گردیده است. در این بند اسكان عشایر به این صورت پیشنهاد شده است: «سامان‏دهی اسكان عشایر از نظر اقتصادی، معـیشتی و اشـتغال با حـفظ توانمندی های تولید مسكن، ایـجاد امـكانات زیر بنایی و خدمات رسانی به میزان حداقل پنجاه درصد (50%) از جمعیت عشایر». (مهاجر،1382) در این بند چنین به نظر می‏آید كه سیاست گام به گام و تدریجی اسكان عشایر به صورتی در نظر گرفته شده است كه برای نیمی از آنها كارایی دارد و از این رو مسائلی مانند مسكن، خدمات عمومی و زیربنایی مد نظر واقع شده است. همچنین باید در نظر داشت كه اینكه به جمعیت اسكان داده شده خدماتی داده شود یك امر است و اینكه اصولاً جمعیت عشایری را به اجبار اسكان دهند یك امر دیگر. امـا اصـولی‏تریـن سـئوالاتـی كه در رابـطه با ایـن مطلـب قابل بیان می‏باشـد به شـرح ذیل است: · عشایر كه علی‏الاصول كوچنده و دامپرور هستند، با اسكان و تغییر شیوة زندگی‏شان امكان تداوم زندگی دارند؟ · اصولاً اسكان و یكجانشینی بر تولید و زندگی این گروه تاثیر منفی نمی‏گذارد؟ · اینكه اساساً اسكان و یكجانشینی در كل به سود آنها بوده است و آنها از این امر راضی هستند یا نه؟ نكتة دیگر اینكه طبق قانون نمی‌توان افراد به سكونت در جایی و یا عدم امكان اقامت مجبور ساخت (مگر در موارد استثنایی). در مورد این مطلب باید عنوان شود كه در بین مسیر‌هایی كه عشایر از آنها كوچ می‏كردند، معمولاً برخی از عشایر از مسیر‏هایی عبور می‏كردند كه خسارات و آسیب‏های فراوانی از سوی دام‏های عشایری به مزارع و زمین‏های كشاورزی اطرافشان وارد می‏آوردند كه در بسیاری از موارد باعث نزاع و درگیری این كوچندگان و یكجانشینان آسیب دیده می‏شد. حال باید پرسید كه آیا عشایر اصولاً علاقه به اسكان دارند؟ به ویژه آنكه بسیاری از آنان سرزمین‏های بسـیار وسیعی را از دسـت می‏دهنـد و به زندگی در زمـین كوچك محدود می‏شوند . لذا باید از آنها در مورد این مسأله تحقیق و بررسی شود و میزان رضایت آنان در مورد اسكان از خلال این گونه تحقیقات حاصل آید. در این تحقیق سعی خواهد شد با شناخت زمینه‏های سنتی و تاثیرات تحولات جدید بر ساخت‏های سنتی، ساخت سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و . . . عشایر مورد بررسی واقع شود. همچنین آنچه در این جا حائز اهمیت جلوه می‏كند، میزان و نوع پذیرش این تحولات از سـوی این عشایر، طی این تحولات و نوآوری‏ها و در طول زمان و روند اسكان آنان است. همچنین برای بررسی بهتر سعی خواهد شد مقایسه‌ای میان اوضاع و احوال عشایر و ایلات در زمینه‌های مختلف صورت پذیرد و قواعـد[1] كلـی زندگی آنها قبل و بعد از اسكان مورد بررسی واقع شود. به دلیل آنكه كلیة جنبه‌های زندگی عشایـر، همراه با یكجانشـین شدن آنان دستخوش تغییر شده به گونـه‌ای، صورت‌های مختـلف زندگی آنها نیز متحول شد، شناخت این تغییر و تحولات می‌تواند ما را با زندگی و روند نوآوری، پیشـرفت و توسعة عشایر آشنا سازد. مهمترین مسأله‌ای كه در اینجا می‌تواند مورد شناسایی واقع شود، میزان و نوع رابطه‌ای است كه ایلات و عشایر با روستانشینان و شهرنشینان اطراف خود دارند. به دلیل متفاوت بودن فرهنگ زندگی و معیشت عشایر و ایلات با شهر نشینان و روستائیان، تلاقی و برخورد این دو فرهنگ و این دو دسته در نوع خود بسیار حایز اهمیت است، هرچند كه ممكن است دیگر امروزه نتوانیم عشایر و ایلات یكجانشین را در فرهنگی خارج از فرهنگ روستایی جای دهیم، اما به دلیل متفاوت بودن پایه‌های اولیه و اساسی فرهنگی این اقوام و این دسته‌ها و آداب و رسوم و نوع معیشت و دیگر زمینه‌های اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی این دو دسته، باز هم، تفاوت‌های عمیقی در سراسر زندگی آنان قابل مشاهده است، یكی از اساسی‌ترین مباحث تحقیق، پرداختن به این جنبه‌های مختلف زندگی عشایر و ایلات یكجانشین با روستاهای اطراف و نوع برخورد و تماس این دو دسته با یكدیگر خواهد بود كه با این وجود بسیاری از ابهامات مختلف برای ما روشن خواهد شد. در زندگی روزمره ما، آنچه كه بیش از هر عامل دیگری در شكل دادن به جنبه‏های مختلف آن تاثیر دارد فرهنگ است. فرهنگ درون یك جامعه یك جریان تاریخی است كه از نسل‏های پیشین به ما رسیده است و جنبه تاریخی بودن آن كاملاً محرز است، زیرا دائماً در حال حركت است و پیوسته در حال دگرگون ساختن خود‌، اعضایش، محیطش و سایر فرهنگ‏هایی كه با آنها در ارتباط است از آنجا كه چنین دگرگونی هایی باعث تغییرات در روابط اجتماعی بین انسان‌ها می‌گردند بررسی آنها امری ضروری است. «همة جوامع در هر زمان و در هر حال در كشاكش نسبی تنش‌های مخصوص خود هستند هر جامعه را می‌توان به صورت صحنة رویارویی و تأثیرات متقابل دو نیرو فرض كرد. یكی نیرویی كه مردم را به طرف تغییر می‌كشاند دیگری نیرویی كه آنان را به حفظ وضع موجود وامی‌دارد نیروی اول تلاش می‌كند كه برای استقرار خود توازن نیروی دوم را به هم بزند و دومی سعی دارد، تا اولی را از رسیدن به مقصود باز دارد. از آن جا كه گرایش به تغییر، اصل بنیادین فرهنگ است همیشه نیروی نوآور با كنار زدن تدریجی یا سریع نیروهایی كه حافظ وضع موجود هستند جایی برای خود باز می‌كنند و موجب تغییر می‌گردد» (فاستر، 1378: 45).

فرم در حال بارگذاری ...

فید نظر برای این مطلب

وبلاگ

توضیح وبلاگ من