وبلاگ

علی رغم مبارزه سیاسی و جان فشانی و درگیری علویان برای سرنگونی خلافت بنی امیه و همکاری اولیه بنی عباس با آنان در این مبارزه، بنی عباس با زیرکی تمام و وجود یک دسته از عوامل سیاسی اجتماعی به قدرت دست یافتند. علویان متوجه شدند که سختی، مشقت و جان باختگی و زندان و شکنجه را در چندین دهه علویان و اولاد بنی حسین(ع) متحمل شدند ولی عباسیان با حیله و تزویر و یک سری عوامل دیگر به قدرت رسیدند و هم اکنون نه تنها جایی در این حکومت برای آن ها در نظر گرفته نشده بلکه با سوء استفاده از خاندان اهل بیت(ع)، قوانین اسلامی را زیر پا گذاشته و دست به آزار و اذیت شیعیان و اولاد ائمه اطهار(ع) زده و در این کار حتی از بنی امیه نیز پیشی گرفته اند. علویان به خاطر طرح قبلی به جهت احقاق حق و نهایتاً غیرت دینی و تعصب و همت انقلابی نمی توانستند مظالم عهد عباسی و تحقیری را که بر آن ها وارد ساخته بودند، تحمل نمایند. لذا با حمایت مردم و فقهاء دست به حرکت و قیام علیه عباسیان زدند. قیام‌های بسیاری را بر ضد حاکمان زور و تزویر برپا ساختند و حتی در این راه بسیاری از آنان جان خویش را از دست دادند.از جمله مهم ترین این قیام ها می توان به قیام‌های شیعی از سال 65 تا 250 هـ ق عمدتاً به خونخواهی از قیام و شهادت حضرت امام حسین در سال 61هـ به وقوع پیوسته‌اند برخی از مهم‌ترین این قیام‌ها كه این رساله به آن‌ها پرداخته است عبارتند از: قیام توابین (65هـ)، قیام مختار (66هـ) و قیام زید بن علی (121 یا122هـ) در دوره‌ی امویان، و قیام‌ محمد بن عبدالله معروف به نفس زكیه (145هـ)، قیام ابراهیم بن عبدالله (145هـ)، قیام حسین بن علی شهید فخ (169هـ)،‌ قیام یحیی بن عبدالله (176هـ)، قیام محمد بن ابراهیم معروف به ابن طباطبا (199هـ) و قیام محمد بن قاسم (219هـ) در دوره‌ی حكومت عباسیان. این نوشتار با رویكرد تحلیلی و توصیفی برآن است تا این قیام ها را مورد تبیین و تحلیل قرار دهد.   کلید واژگان: قیام،  علویان، شیعه ، بنی امیه ، بنی عباس، مقاتل الطالبیین             مقدمه:   واقعه کربلا نقطه عطفی در تاریخ تشیع است. گرچه مذهب شیعه همزمان با بعثت پیامبر اکرم (ص) شکل گرفت و ابوذر، سلمان، مقداد و عمار یاسر نخستین شیعیان علی (ع) در دوران زندگی پیامبر بودند، ولی یادآوری از خودگذشتگی و فداکاری امام حسین (ع) برای دفاع از حق در محرم سال 61 هجری و مصائب و رنج هایی که در این راه متحمل شدند، عامل اصلی گسترش تشیع در طول تاریخ بوده است. قیام امام حسین (ع) معیاری شد برای مبارزه حق با باطل، بلافاصله بعد از واقعه کربلا یک رشته قیام های شیعی آغاز شد که تا میانه سده سوم هجری ادامه یافت و موجب گسترش تشیع گردید. هرچند انشعابی که در میان شیعیان روی داد، آنان را پراکنده ساخت، ولی همین عامل به ظاهر منفی به عامل مثبتی برای رواج مذهب شیعه تبدیل شد و پراکنده شدن فرق شیعه در شرق و غرب قلمرو مسلمانان موجبات گسترش تشیع را فراهم کرد. مذهب تشیع با همه فشارها و محدودیتهایی که تحمل کرد به حیات خود ادامه داد و طی دو و نیم سده در سایه رهبری پیشوایان شیعی متناسب با شرایط سیاسی، فرهنگ شیعی گسترش یافت، به نحوی که در پایان سده سوم شیعیان بر بخش وسیعی از سرزمین های اسلامی فرمانروایی یافتند. لازم به ذکر است که مؤثرترین قیام ها و بیشترین شهادت ها در دوره بنی عباس بوده است و بیش تر قیام های دوره اموی برای خونخواهی از امام حسین ( ع) و شهیدان کربلا صورت می گرفت، در حالی که اکثر قیام های عصر بنی عباس برای برقراری حکومت اسلامی انجام می شد. عباسیان با ادعای انتساب به خاندان پیامبر و شعار جلب رضایت و احقاق حقوق از دست رفته آنان قدرت را به دست گرفتند. گروهی از شیعیان پس از دوران سختی كه در زمان امویان پشت سرگذاشته بودند به عباسیان كه با شعار “الرضا من آل محمد” بر سركار آمده بودند، امید بستند. بعدها رویگردانی عباسیان از این شعار و تحت فشار و شكنجه قرار گرفتن علویان موجب جدایی این دو جریان شد و قیام ها و شورش های مختلفی در نواحی مختلف در دوران خلفای عباسی به رهبری علویان سازماندهی شد. برای بررسی قیام های علویان بر اساس کتاب مقاتل الطالبیین ابتدا لازم است به نقش شیعیان یا به طور کلی علویان در تاریخ اسلام پرداخت، سپس به بررسی کتاب هایی که به عنوان مقتل نوشته شده اند و تبیین جایگاه کتاب مقاتل الطالبیین و جایگاه این کتاب در مقایسه با کتب دیگر پرداخت. پس از آن ضروریست مختصری به بررسی قیام امام حسین با این دیدگاه که بنیان همه قیام های شیعی و علوی به گونه ای به این قیام برمی گردد ، پرداخت . سپس قیام هایی که در دو دوره بنی امیه و بنی عباس رخ داده به تفکیک بررسی کرد. قیام ها دوره اموی به صورت مختصر عبارتند از: قیام توابین، قیام مختار ثقفی، قیام زید و هم بایستی به نقش تفکر شیعی و علوی به ویژه شعار بسیار موثر ” الرضا من آل محمد(ص) ” در سقوط دولت امویان و تأثیر و تأثرات علویان و عباسیان را و هم چنین چگونگی به قدرت رسیدن و پس از آن را مورد بازخوانی قرار داد. پس از تبیین جایگاه و نقش آفرینی مبانی فکر شیعی در به قدرت رسیدن عباسیان، ضروری است چگونگی تقابل شیعه، علویان و عباسیان و مبانی ، علل و عوامل شکل گیری قیام های شیعی و تداوم آن بحث و تجزیه و تحلیل شود و با منابع دیگر تطبیق و ازریابی شود.