وبلاگ

واکاوی منشاء و مبنای اسباب سقوط تعهدات و شناخت ماهیت هر یک از این جهات،تفاوت بین آنها را آشکار می سازد. ابراء( ماده 289 ق.م ) و بخشش دین ( ماده 806 ق.م ) به عنوان دو جهت از جهات سقوط تعهدات که شرایط و آثار خاص خود را دارند.ابراء به عنوان یک ایقاع وسیله مستقیم اسقاط حق است پس با ابراء،مالی برای مدیون ایجاد نمی شود و می توان از آن به عنوان تنها وسیله مستقیم سقوط تعهدات یاد کرد . از این رو که با اعلام و انشاء اراده دائن دائر بر ابراء دین ، بلافاصله حق و دین بدون پرداخت و ایفاء و یا تبدیل و انتقال ساقط می شود در حالی که رضایت مدیون شرط نیست و اگر مدیون صراحتا مخالفت کند باز هم ابراء ایجاد می شود اما در دیگر اثباب سقوط تعهدات اعم از وفای به عهد ، تبدیل به تعهد ، تهاتر ، مالکیت مافی الذمه و بخشش طلب به مدیون نوعی پرداخت و یا انتقال و جابه جایی دین مشهود است . مهم ترین خصیصه ای که ابراء را از بخشش طلب به مدیون متمایز می سازد،  اولا عقد است و نیاز به توافق متهب دارد ثانیا باعث ایجاد حق برای مدیون است ثالثا وجه تملیکی بودن دین ( طلب ) در بخشش دین به مدیون است به عبارت دیگر هبه مزبور مستلزم انتقال طلب دائن به حیطه مالکیت مدیون است و اینگونه است که مدیون مالک دین خویش یا طلب دائن می شود و این اتحاد ذمه ، تعهد او را ساقط می نماید . اگرچه نتیجه ابراء و هبه فوق در مورد زوال و سقوط تعهد و دین ، برائت ذمه مدیون و عدم امکان رجوع به آن یکی است ولی احکام و آثار آنها متفاوت می باشد. آثار این تفاوت محدود به جنبه نظری و علمی این دو عمل حقوقی نیست بلکه نتایج عملی آن را می توان در تعاملات حقوقی اشخاص به ویژه در رابطه مالی چند جانبه دائن و مدیون و ضامنین یا رابطه مالی زوجین ، ( بذل مهریه ) در عقد نکاح ملاحظه نمود . در این تحقیق سعی شده است ضمن بررسی ماهیت ابراء و بخشش دین به مقایسه این دو عمل حقوقی پرداخته شود . کلید واژگان ابراء ، بخشش دین ، هبه طلب به مدیون ، اسقاط ، تملیک ، ایقاع و عقد .   فهرست مطالب عنوان                                                                                                                                       صفحه فصل اول: کلیات و مباحث عام تحقیق 1-1.مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….2   1-2.کلیات……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………9 1-2-1.انگیزه وجودی……………………………………………………………………………………………………………………………………………9 1-2-2.فلسفه تعارض…………………………………………………………………………………………………………………………………………..10 1-3. شناخت کلی پدیده های حقوقی…………………………………………………………………………………………………………………….12 1-3-1. رابطه تعهد………………………………………………………………………………………………………………………………………………12 1-3-2.فرق عقد و ایقاع……………………………………………………………………………………………………………………………………….13 1-3-2-1.بررسی اجمالی……………………………………………………………………………………………………………………………………..13 1-3-2-2. قواعد عمومی عقود و ایقاعات………………………………………………………………………………………………………………15   1-3-2-3. ایجاد اصل(عقد یا ایقاع)……………………………………………………………………………………………………………………….17 1-3-3.شناخت کلی دین………………………………………………………………………………………………………………………………………21 1-3-3-1. مفهوم دین………………………………………………………………………………………………………………………………………….21 1-3-3-1-1.دین به عنوان یک نوع مال………………………………………………………………………………………………………………….21 1-3-3-1-2.حقیقت ذمه و دین…………………………………………………………………………………………………………………………….22 1-3-3-1-3.تعهد و دین………………………………………………………………………………………………………………………………………23 1-3-3-2.موضوع ،اوصاف و احکام دین………………………………………………………………………………………………………………..23 1-3-3-3. ارکان دین…………………………………………………………………………………………………………………………………………..24 1-3-3-4. مقایسه دین با مفاهیم دیگر……………………………………………………………………………………………………………………24 1-3-4. سقوط تعهدات………………………………………………………………………………………………………………………………………..25 1-4. شناخت کلی ابراء…………………………………………………………………………………………………………………………………………29 1-4-1.تعریف لغوی و اصطلاحی ابراء…………………………………………………………………………………………………………………..29 1-4-1-1.تعریف لغوی ابراء…………………………………………………………………………………………………………………………………29 1-4-1-2.تعریف اصطلاحی ابراء………………………………………………………………………………………………………………………….29   1-4-2. كلیاتی پیرامون ماهیت ابراء………………………………………………………………………………………………………………………..31 1-4-2-1.بیان نظریه فقهی……………………………………………………………………………………………………………………………………31 1-4-2-2.بیان نظریه حقوقی…………………………………………………………………………………………………………………………………31 1-4-2-3.ماهیت ابراء …………………………………………………………………………………………………………………………………………31 1-4-2-4.ادله ایقاع بودن ابراء……………………………………………………………………………………………………………………………….32 1-4-3. ارکان ابراء وشرایط هر یک……………………………………………………………………………………………………………………….32 1-4-3-1.ابراء کننده (دائن )…………………………………………………………………………………………………………………………………32 1-4-3-2.مبرأ (مدیون)………………………………………………………………………………………………………………………………………..33 1-4-3-3.مبرأ منه (موضوع ابراء)………………………………………………………………………………………………………………………….33 1-4-3-4.صیغه یا لفظ ابراء………………………………………………………………………………………………………………………………….34 1-4-4.احکام ابراء……………………………………………………………………………………………………………………………………………….35 1-4-4-1.معوض یا مجانی بودن ابراء…………………………………………………………………………………………………………………….35 1-4-4-2.نظریه صحت ابراء مالم یجب………………………………………………………………………………………………………………….36 1-4-4-3.بررسی اثر تبری بایع از عیوب قبل از عقد………………………………………………………………………………………………..37 1-4-4-4. ابراء ذمه به میت………………………………………………………………………………………………………………………………….37 1-4-5.آثار ابراء…………………………………………………………………………………………………………………………………………………..37 1-4-5-1.سقوط طلب…………………………………………………………………………………………………………………………………………37 1-4-5-2.انحلال تضمین های طلب………………………………………………………………………………………………………………………38 1-4-5-3.ابراء یكی از مسئولان متضامن…………………………………………………………………………………………………………………38 1-4-5-4.عدم رجوع از ابراء………………………………………………………………………………………………………………………………..38 1-5.شناخت کلی عقد هبه…………………………………………………………………………………………………………………………………….39 1-5-1.تعریف عقد هبه………………………………………………………………………………………………………………………………………..39 1-5-1-1.تملیک مال…………………………………………………………………………………………………………………………………………..39 1-5-1-2.تملیک بلاعوض……………………………………………………………………………………………………………………………………40 1-5-1-3.عقدی است منجز………………………………………………………………………………………………………………………………….40 1-5-2.ماهیت عقد هبه…………………………………………………………………………………………………………………………………………40 1-5-3.خصوصیات عقد هبه…………………………………………………………………………………………………………………………………41 1-5-4.شرایط عقد هبه…………………………………………………………………………………………………………………………………………41 1-5-4-1.قصد ورضا…………………………………………………………………………………………………………………………………………..42 1-5-4-2.اهلیت طرفین……………………………………………………………………………………………………………………………………….43 1-5-4-3.موضوع عقد هبه ………………………………………………………………………………………………………………………………….46 1-5-4-4.جهت موضوع………………………………………………………………………………………………………………………………………46 1-5-4-5.قبض…………………………………………………………………………………………………………………………………………………..46 1-5-5.آثار عقد هبه……………………………………………………………………………………………………………………………………………..47 1-5-5-1.تملیک…………………………………………………………………………………………………………………………………………………47 1-5-5-2.رجوع از هبه………………………………………………………………………………………………………………………………………..48 1-6. اصطلاحات مرتبط و اعمال حقوقی متشابه………………………………………………………………………………………………………53 1-6-1. تعریف چند اصطلاح………………………………………………………………………………………………………………………………..53 1-6-1-1. تعریف اصطلاحی دین…………………………………………………………………………………………………………………………53 1-6-1-2. حق عینی……………………………………………………………………………………………………………………………………………53 1-6-1-3.تعریف اصطلاحی ذمه……………………………………………………………………………………………………………………………53 1-6-1-4. برائت…………………………………………………………………………………………………………………………………………………53 1-6-1-5. تعریف بری الذمه………………………………………………………………………………………………………………………………..54 1-6-1-6.عفو…………………………………………………………………………………………………………………………………………………….54 1-6-1-7.شرط عدم مسئولیت………………………………………………………………………………………………………………………………54 1-6-2. متشابهات حقوقی…………………………………………………………………………………………………………………………………….54 1-6-2-1.هبه و عطایا………………………………………………………………………………………………………………………………………….55 1-6-2-2.اعراض و ابراء………………………………………………………………………………………………………………………………………56 1-6-2-3. ایفاء تعهد……………………………………………………………………………………………………………………………………………56 1-6-2-4.مالكیت مافی الذمه………………………………………………………………………………………………………………………………..58 1-6-2-4-1.منشاء مالكیت ما فی الذمه………………………………………………………………………………………………………………….58 1-6-2-4-2.شرایط مالكیت ما فی الذمه…………………………………………………………………………………………………………………59 1-6-2-4-3.اثر مالكیت ما فی الذمه………………………………………………………………………………………………………………………59 1-6-2-5. تبدیل تعهد…………………………………………………………………………………………………………………………………………59 1-6-2-6. تهاتر…………………………………………………………………………………………………………………………………………………..60 1-6-2-7.صلح بر دین…………………………………………………………………………………………………………………………………………62 1-6-2-8.هبه و مبادله………………………………………………………………………………………………………………………………………….63 1-6-2-9. مقایسه عقد هبه با عقود جایز دیگر………………………………………………………………………………………………………..63 1-7.نتیجه…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..64 فصل دوم: مبانی و مقایسه ابراء و بخشش دین از حیث ماهوی 2-1.مقدمه………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….69 2-1-1.کلیات……………………………………………………………………………………………………………………………………………………..69 2-1-2.مستنبطات قانونی………………………………………………………………………………………………………………………………………69 2-1-2-1. مستنبطات ماده 289 ق.م (ابراء)…………………………………………………………………………………………………………….69 2-1-2-2. مستنبطات ماده 806 ق.م(بخشش دین)…………………………………………………………………………………………………..71 2-2.مقایسه ماهوی و حکمی ابراء و بخشش دین…………………………………………………………………………………………………….72 2-2-1.تعریف ابراء و بخشش دین………………………………………………………………………………………………………………………..72 2-2-1-1.تعریف ابراء………………………………………………………………………………………………………………………………………….73 2-2-1-2.تعریف بخشش دین………………………………………………………………………………………………………………………………73 2-2-1-3.ملاحظه……………………………………………………………………………………………………………………………………………….74 2-2-2.کیفیت ابراء و بخشش دین…………………………………………………………………………………………………………………………75 2-2-2-1.ایقاع بودن ابراء…………………………………………………………………………………………………………………………………….75 2-2-2-2.عقد بودن بخشش دین…………………………………………………………………………………………………………………………..77 2-2-3.حقیقت ابراء و بخشش دین………………………………………………………………………………………………………………………..78 2-2-3-1.حقیقت ابراء…………………………………………………………………………………………………………………………………………79 2-2-3-2.حقیقت بخشش دین……………………………………………………………………………………………………………………………..82 2-2-4.حکم ابراء و بخشش دین…………………………………………………………………………………………………………………………..84 2-2-4-1.لازم بودن ابراء……………………………………………………………………………………………………………………………………..85 2-2-4-2.لازم شدن بخشش دین…………………………………………………………………………………………………………………………..85 2-2-5.ارکان ابراء و بخشش دین…………………………………………………………………………………………………………………………..86 2-2-5-1.رکن اول:صیغه انشاء……………………………………………………………………………………………………………………………..86 2-2-5-2.رکن دوم:دائن(فاعل)…………………………………………………………………………………………………………………………..103 2-2-5-3.رکن سوم:مبرا و متهب…………………………………………………………………………………………………………………………104 2-2-5-4.رکن چهارم:موضوع ابراء و بخشش دین………………………………………………………………………………………………..108 2-2-5-5.رکن پنجم: قبض…………………………………………………………………………………………………………………………………113 2-2-5-6.ملاحظه: ثبت رسمی……………………………………………………………………………………………………………………………116 2-3.مبانی ابراء و بخشش دین……………………………………………………………………………………………………………………………..118 2-3-1.مبنای فقهی و حقوقی………………………………………………………………………………………………………………………………118 2-3-1-1.قواعد شرعی و حقوقی………………………………………………………………………………………………………………………..118 2-3-1-2.مبنای سقوط تعهد……………………………………………………………………………………………………………………………….120 2-3-2.اهداف…………………………………………………………………………………………………………………………………………………..121 2-3-3-بررسی ادله در دفاع………………………………………………………………………………………………………………………………..123 2-3-3-1.اثبات…………………………………………………………………………………………………………………………………………………123 2-3-3-2.ادله دفاع در دعاوی……………………………………………………………………………………………………………………………..125 2-3-4.ایجاد اصل(ابراء یا بخشش دین)……………………………………………………………………………………………………………….131 2-4.نتیجه…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………138 فصل سوم: مقایسه ابراء و بخشش دین در مصادیق ویژه (از حیث آثار) 3-1.مقدمه………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..142 3-1-1.کلیات……………………………………………………………………………………………………………………………………………………142 3-2.در مسئولان پرداخت دین……………………………………………………………………………………………………………………………..145 3-2-1.کلیات……………………………………………………………………………………………………………………………………………………145 3-2-1-1.بررسی حقوقی ابراء و بخشش دین در ضمان…………………………………………………………………………………………145 3-2-1-1-1.وجه قانونی ابراء مسئولین………………………………………………………………………………………………………………..145 3-2-1-1-2.وجه قانونی بخشش دین مسئولین……………………………………………………………………………………………………..147 3-2-1-1-3. ابراء یا بخشش دین قبل از ضمان…………………………………………………………………………………………………….148 3-2-1-1-3-1.ضمان معاوضه قبل از تلف…………………………………………………………………………………………………………..148 3-2-1-1-3-2.ضمان قبل از تلف عین………………………………………………………………………………………………………………..148 3-2-2.در تعاقب ایادی………………………………………………………………………………………………………………………………………149 3-2-2-1.اثر ابراء و بخشش دین در تعاقب ایادی…………………………………………………………………………………………………149 3-2-2-1-1.وقتی که مال موجود است………………………………………………………………………………………………………………..150 3-2-2-1-2.وقتی مال تلف شود…………………………………………………………………………………………………………………………151 3-2-2-1-3.ملاحظه:مثال…………………………………………………………………………………………………………………………………..153 3-2-3.در ضمان……………………………………………………………………………………………………………………………………………….154 3-2-3-1.تعریف و مشخصات انواع ضمان در معنای عام………………………………………………………………………………………155 3-2-3-1-1.ملاحظه:اشتراک و افتراق ضمان و تضامن…………………………………………………………………………………………..155 3-2-3-2. اثر ابراء و بخشش دین در مسئولان پرداخت دین…………………………………………………………………………………..158 3-2-3-2-1.ملاحظات………………………………………………………………………………………………………………………………………159 3-2-3-2-2.اثر ابراء و بخشش دین در اجتماع……………………………………………………………………………………………………..160 3-2-3-2-2-1. اثر ابراء و بخشش دین در تعدد چند ضامن…………………………………………………………………………………..162 3-2-3-2-2-2. اثر ابراء و بخشش دین در تعدد طلبکار………………………………………………………………………………………..163 3-2-4.خلاصه………………………………………………………………………………………………………………………………………………….164 3-3.در روابط زناشویی………………………………………………………………………………………………………………………………………166 3-3-1.خانه داری زوجه…………………………………………………………………………………………………………………………………….166 3-3-1-1. نحله زوجه……………………………………………………………………………………………………………………………………….167 3-3-2. ابراء و بخشش مهریه……………………………………………………………………………………………………………………………..168 3-3-2-1.مهریه مطلقه غیر مدخوله……………………………………………………………………………………………………………………..170 3-3-2-1-1.اگر موضوع مهر ، حق دینی باشد………………………………………………………………………………………………………171 3-3-2-1-2.اگر موضوع مهر ، حق عینی باشد……………………………………………………………………………………………………..174 3-3-2-2.بذل در طلاق خلع………………………………………………………………………………………………………………………………174 3-3-3.بذل مدت………………………………………………………………………………………………………………………………………………180 3-4.در عقود و ایقاعات مختلف………………………………………………………………………………………………………………………….182 3-4-1.در تعهدات طبیعی و اخلاقی…………………………………………………………………………………………………………………….182 3-4-1-1. تعهد طبیعی…………………………………………………………………………………………………………………………………….. 182 3-4-1-2. تعهد اخلاقی……………………………………………………………………………………………………………………………………..183 3-4-2.در حواله………………………………………………………………………………………………………………………………………………..183 3-4-2-1.تعریف و مشخصات……………………………………………………………………………………………………………………………183 3-4-2-2.اثر ابراء و بخشش دین…………………………………………………………………………………………………………………………184 3-4-3.در کفالت……………………………………………………………………………………………………………………………………………….185 3-4-3-1. تعریف و مشخصات…………………………………………………………………………………………………………………………..185 3-4-3-2. اثر ابراء و بخشش دین……………………………………………………………………………………………………………………….185 3-4-4.در ودیعه………………………………………………………………………………………………………………………………………………..187 3-4-4-1. تعریف و مشخصات…………………………………………………………………………………………………………………………..187 3-4-4-2. اثر ابراء و بخشش دین……………………………………………………………………………………………………………………….188 3-4-5.در وکالت………………………………………………………………………………………………………………………………………………188 3-4-5-1. تعریف و مشخصات…………………………………………………………………………………………………………………………..188 3-4-5-2. اثر ابراء و بخشش دین……………………………………………………………………………………………………………………….189 3-4-5-2-1.موارد عدم معنای وکالت در ابراء و بخشش دین…………………………………………………………………………………189 3-4-5-2-2.علم به مقدار بدهی در وکالت ابراء و بخشش دین………………………………………………………………………………191 3-4-5-2-3.وکالت به مضمون عنه یا ضامن…………………………………………………………………………………………………………192 3-4-5-2-4.ملاحظه:نام یا حساب مدیون…………………………………………………………………………………………………………….192 3-4-6.در رهن………………………………………………………………………………………………………………………………………………….193 3-4-6-1. تعریف و مشخصات…………………………………………………………………………………………………………………………..193 3-4-6-2. اثر ابراء و بخشش دین……………………………………………………………………………………………………………………….194 3-4-7.در بیع کالی به کالی…………………………………………………………………………………………………………………………………194 3-4-7-1. تعریف و مشخصات…………………………………………………………………………………………………………………………..194 3-4-7-2. اثر ابراء و بخشش دین……………………………………………………………………………………………………………………….194 3-4-8.تنبیهات………………………………………………………………………………………………………………………………………………….195 3-4-8-1.در امور پزشكی…………………………………………………………………………………………………………………………………..195 3-4-8-1-1.بررسی فقهی و حقوقی اقدامات پزشکی…………………………………………………………………………………………….195 3-4-8-1-1-1.بررسی وجه فقهی اقدامات پزشکی……………………………………………………………………………………………….195 3-4-8-1-1-2.بررسی وجه حقوقی اقدامات پزشکی…………………………………………………………………………………………….196 3-4-8-1-2.اثر ابراء و بخشش دین…………………………………………………………………………………………………………………….198 3-4-8-2.در قتل خطایی، عمد و شبه عمد…………………………………………………………………………………………………………..199 3-4-8-3.ابراء یا بخشش ذمه مربی……………………………………………………………………………………………………………………..199 3-4-8-4.وصیت………………………………………………………………………………………………………………………………………………200 3-4-8-5.شرط ذمه ثالث……………………………………………………………………………………………………………………………………201 3-4-8-6.در فسخ……………………………………………………………………………………………………………………………………………..202 3-4-8-6-1. همزمانی ابراء و بخشش دین با فسخ………………………………………………………………………………………………..202 3-4-8-6-2. فسخ معامله بعد از ابراء و بخشش ثمن…………………………………………………………………………………………….203 3-4-8-7. شرط حفظ مالکیت در بیع…………………………………………………………………………………………………………………..204 3-4-8-8.معاوضه (کالا به کالا)…………………………………………………………………………………………………………………………..204 3-4-8-9.حق باز فروش……………………………………………………………………………………………………………………………………205 3-4-8-10.مرور زمان………………………………………………………………………………………………………………………………………..205 3-4-8-11. اسقاط حق رجوع به مدیون………………………………………………………………………………………………………………206 3-4-8-12.دیون متعدد………………………………………………………………………………………………………………………………………207 3-4-8-13.بخشش بعد از پرداخت دین……………………………………………………………………………………………………………….207 3-5.نتیجه…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………208 فصل چهارم:نتیجه گیری مباحث 4-1.جمع بندی مقایسه ابراء و هبه……………………………………………………………………………………………………………………….213 4-1-1.ابراء………………………………………………………………………………………………………………………………………………………213 4-1-2.هبه………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..215 4-2.خلاصه و نتیجه تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………………………220 4-3.پیشنهادات………………………………………………………………………………………………………………………………………………….224 منابع…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………226 چکیده انگلیسی…………………………………………………………………………………………………………………………………………………231     به نام احسن الخالقین 1-1.مقدمه حمد و سپاس خداوند منان را که انسان را آفرید و در میان تمامی موجودات خود بر او منت نهاد و عقلی جستجوگر و نیروی تفکر و اندیشه به او بخشید ، تا با تعقل در جهان و آنچه در آن است به علت آفرینش خود پی برده و در طول زندگی کوتاه خود قطره ای ناچیز از دریای بیکران علم لدنی را برداشته و با آن وجود تشنه و سرگشته خود را سیراب کند .زیرا اگر هدف آفرینش چیزی جز کسب علم و معرفت و حرکت در مسیری که انسان را به معبود خویش نزدیک می کند و باعث جلب رضایت خاطر یار میگردد هدفی عبث و بیهوده است و علمی که در روایات و احادیث اسلامی نیز به آموختن آن سفارش شده و امر به فراگیری آن حتی در دورترین نقاط دنیا هم گردیده است شامل کلیه علوم انسانی و تجربی می گردد . در میان علوم انسانی علم حقوق (مجموع قواعد زندگی انسان) از ارزش و اهمیت ویژه ای برخوردار است و این نیاز ، از ابتدای تشکیل اجتماعات بشری احساس شده است ، زیرا خواسته های آدمیان به حکم فطرت با هم شباهات زیاد دارد و کم و بیش همه انسانها یک چیز را طالبند ، پس نزاع بر سر جلب منافع بیشترو تامین زندگی بهتر در می گیرد .انسان عاقل از ابتدا به خوبی تشخیص داده که بقای اجتماع او با آشوب و زور گوئی در تضاد است و ناچار باید قواعدی بر روابط اشخاص ، از جهتی که عضو جامعه هستند ، حکومت کند (کاتوزیان ،1371 :1) .