برای رعایت حریم خصوصی نام نگارنده پایان نامه درج نمی شود
(در فایل دانلودی نام نویسنده موجود است)
تکه هایی از متن پایان نامه به عنوان نمونه :
(ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل است)
فهرست مطالب:
چکیده
فصل اول: مقدّمه
1-1. تعریف مسأله…………………………………………………………………………………………………… 2
1-2. اهمیت و ضرورت پژوهش…………………………………………………………………………….. 4
1-3. حدود پژوهش…………………………………………………………………………………………………. 6
1-4. سؤالهای پژوهش…………………………………………………………………………………………. 7
1-5. فرضیه های پژوهش………………………………………………………………………………………… 7
1-6. اهداف پژوهش………………………………………………………………………………………………… 8
1-7. روش پژوهش………………………………………………………………………………………………….. 8
1-8. معرفی فصول پژوهش……………………………………………………………………………………. 8
فصل دوم: مبانی نظری پژوهش
2-1. علوم شناختی………………………………………………………………………………………………….10
2-2. زبانشناسی شناختی……………………………………………………………………………………… 11
2-3.تفاوتهای زبانشناسی شناختی با زبانشناسی نقشگرا و صورتگرا……………………………..13
2-4.معنیشناسی شناختی……………………………………………………………………………………..14
2-5. استعاره درمعنیشناسی شناختی…………………………………………………………………..16
2-5-1. اصول نه گانه ی استعارهی مفهومی……………………………………………………18
2-5-2. تفاوتهای استعارهی مفهومی و استعارهی سنتی……………………………………….21
2-5-3.مبانی تقسیم بندی استعاره………………………………………………………………24
2-5-3-1. قرارداد……………………………………………………………………………………….24
2-5-3-2.نقش و کارکرد………………………………………………………………….25
2-5-3-3.ماهیت………………………………………………………………………………26
2-5-3-4. عمومیت………………………………………………………………………….27
2-6. طرحواره های تصویری………………………………………………………………….28
2-6-1. ویژگیهای طرحوارههای تصویری………………………………………………….30
2-6-2. انواع طرحوارههای تصویری…………………………………………………………….31
2-6-2-1. طرحوارهی حجمی…………………………………………………………32
2-6-2-2. طرحوارهی حرکتی…………………………………………………………34
2-6-2-3. طرحوارهی قدرتی…………………………………………………………..36
فصل سوم: پیشینهی پژوهش
3-1. استعاره در بلاغت غربی…………………………………………………………………42
3-1-1. نظریهی مشابهت………………………………………………………………………….42
3-1-2. نظریهی تعاملی…………………………………………………………………………..43
3-1-3. نظریهی کاربردگرا……………………………………………………………………….44
3-2. استعاره در بلاغت اسلامی- ایرانی…………………………………………………….44
3-3. کاربرد معنیشناسی شناختی در تحلیل زبان و ادبیات فارسی…………………49
3-4.مطالعات زبانشناختی استعاره در اشعار سعدی و حافظ……………………………54
3-5.نقدی بر نظریهی استعارهی مفهومی…………………………………………………………..55
3-5-1.نقاط قوت………………………………………………………………………………………….55
3-5-2. نقاط ضعف……………………………………………………………………………………….57
فصل چهارم: تحلیل شناختیِ طرحوارههای تصویری
| sabzfile.com |
بخش اوّل: 4-1. طرحوارهی حجمی
4-1-1. طرحوارهی حجمیِ «سر» …………………………………………………………..66
4-1-1-1. طرحوارهی حجمی سر در غزلیات سعدی…………………………..67
4-1-1-2. طرحوارهی حجمی سر در غزلیات حافظ…………………………….68
4-1-1-3. تحلیل شناختی…………………………………………………………………..69
4-1-1-3-1. انتقاد اجتماعی در بستر عشق………………………………..69
4-1-1-3-2.مرز ممنوعهی عشق…………………………………………………73
4-1-1-3-3.عشق رفاقتی حافظ و عشق پرشور سعدی………………74
4-1-2. طرحوارهی حجمیِ «چشم»…………………………………………………………82
4-1-2-1. چشم معشوق در غزلیات سعدی و حافظ……………………………84
4-1-2-2. چشم عاشق در غزلیات سعدی و حافظ………………………………84
4-1-2-4. تحلیل شناختی……………………………………………………………………86
4-1-2-4-1.نگاه برونگرای سعدی و نگاه درونگرای حافظ………………………….88
4-1-2-4-2.نگاه متفکرانهی سعدی و نگاه احساسی حافظ………………………..95
4-1-2-4-3.نگاه حسی سعدی و نگاه شهودی حافظ…………………………………97
4-1-2-4-4.نگاه قضاوتگر سعدی و دریافتگر حافظ…………………………….100
4-1-3. طرحوارهی حجمی مرتبط با واژهی «دل»………………………………..101
4-1-3-1. دل به عنوان ظرف در غزلیات سعدی……………………………….102
4-1-3-2. دل به عنوان مظروف در غزلیات سعدی………………………….104
4-1-3-3. دل به عنوان ظرف در غزلیات حافظ………………………………..104
4-1-3-4. دل به عنوان مظروف در غزلیات حافظ……………………………..104
4-1-3-5. تحلیل شناختی………………………………………………………………….105
4-1-3-5-1. رویکردهای مشترک سعدی و حافظ به دل…………………………..105
4-1-3-5-2. رویکرد آفاقی سعدی و انفسی حافظ……………………………….107
4-1-4.سخن آخر……………………………………………………………………………..118
بخش دوم: 4-2. طرحوارهی حرکتی
4-2.طرحوارهی حرکتی …………………………………………………………………………121
4-2-1. طرحوارهی حرکت افقی…………………………………………………………….123
4-2-1-1. طرحوارهی مبدأ …………………………………………………………….. 124
4-2-1-2. طرحوارهی مسیر……………………………………………………………….125
4-2-1-3. طرحوارهی مقصد……………………………………………………………….126
4-2-2. طرحوارهی حرکت عمودی………………………………………………………..134
4-2-2-1.طرحوارهی صعود در غزلیات سعدی…………………………………..135
4-2-2-2. طرحوارهی سقوط در غزلیات سعدی………………………………..135
4-2-2-3. طرحوارهی صعود در غزلیات حافظ…………………………………..136
4-2-2-4. طرحوارهی سقوط در غزلیات حافظ………………………………….136
4-2-2-5. تحلیل شناختی…………………………………………………………………137
4-2-2-5-1.گرایش سعدی به طرحوارهی سقوط……………………….137
4-2-2-5-2. جایگاه معشوق در تفکر سعدی و حافظ………………..140
4-2-3. طرحوارهی چرخشی…………………………………………………………………..147
4-2-3-1. سعدی………………………………………………………………………………..148
4-2-3-2. حافظ…………………………………………………………………………………149
4-2-3-3. تحلیل شناختی………………………………………………………………….150
4-2-3-3-1.دیدگاه سعدی و حافظ دربارهی زمان………………………………..150
4-2-3-3-2. مرکزگرایی حافظ و مرکزگریزی سعدی………………………………..157
4-2-3-3-3. جبرگرایی حافظ و جبرشکنی سعدی…………………………………161
بخش سوم: 4-3. طرحوارهی قدرتی
4-3.طرحوارهی قدرتی…………………………………………………………………………….164
4-3-1.سعدی……………………………………………………………………………………….165
4-3-1-1.وجود مانع……………………………………………………………………….165
4-3-1-2.پذیرش مانع…………………………………………………………………….166
4-3-1-3. نسبیت مانع……………………………………………………………………167
4-3-1-4. مانع برای معشوق…………………………………………………………..167
4-3-2. حافظ………………………………………………………………………………………168
4-3-2-1. وجود مانع………………………………………………………………………168
4-3-2-2. پذیرش مانع……………………………………………………………………169
4-3-2-3. برداشت مانع………………………………………………………………….170
4-3-3. تحلیل شناختی: نگاهی گفتمانمدار به عشق………………………171
4-3-3-1.عشق به منزلهی پادشاهی………………………………………………172
4-3-3-2. پادشاه نامیدهشدن معشوق…………………………………………….173
4-3-3-3. رفتار پادشاهگونهی معشوق……………………………………………175
4-3-3-4. رویکرد سعدی و حافظ دربرخورد با مانع……………………..179
4-3-3-5. کارکرد استعارهی عشق به منزلهی پادشاهی…………………183
فصل پنجم: نتیجه‌گیری
خلاصه و نتیجه گیری………………………………………………………………………191
فهرست منابع و مآخذ……………………………………………………………………197
چکیده انگلیسی……………………………………………………………………….214
چکیده:
زبانشناسی شناختی به ارتباط میان زبان، ذهن و تجربیات فیزیکی- اجتماعی انسان میپردازد و به عنوان رویکردی معنابنیاد مجموعهای از نظریات را شامل میشود که استعارهی مفهومی و طرحوارهی تصویری از مهمترین آنهاست. استعارهی مفهومی به معنای ادراک مفهوم عینی یک پدیده از حوزهی «مبدأ» و انتقال آن به یک مفهوم ذهنی در حوزهی «مقصد» است و به عناصر و عوامل پیوند میان این دو حوزه، «نگاشت» میگویند. نگاشت یا انطباق میان دو حوزهی مبدأ و مقصد به کمک طرحوارههای تصویری انجام میگیرد که جانسون در کتاب بدن در ذهن در سال 1987 بهشکلی گسترده به آن پرداخت. طرحوارههای تصویری، ساختهای مفهومیِ بنیادین و انتزاعی در ذهن هستند که بر اساس تجربیات و فعالیتهای بدنی در حین تعامل یا مشاهدهی جهان اطراف حاصل میشوند و مهمترین تقسیمبندی طرحوارهها به سه گروه: طرحوارهی حجمی، طرحوارهی حرکتی، طرحوارهی قدرتی میباشد. این رساله به بررسی و مقایسهی این سه طرحواره در یکچهارم از غزلیات سعدی و حافظ پرداخته است و چون در این دیدگاه، زبان وسیلهی شناخت است،کوشیده تا با بررسی چگونگی کاربرد این طرحوارهها، به شناخت بهتری از شخصیت فردی و اجتماعی این دو شاعر دست یابد.
طرحوارهی حجمی، از بودنِ مفهومی، درونِ مفهومی دیگر سخن میگوید و طرحوارهی حرکتی، برای مفاهیم، حرکت، مسیر، مبدأ و مقصد در نظر میگیرد و طرحوارهی قدرتی، برای بیان موانع و مشکلات مسیر حرکت کاربرد دارد. مهمترین دستاوردهای شناختی این پژوهش عبارتند از :
1- طرحواره حجمی مرتبط با واژهی «چشم» بیانگر آن است که نوع نگاه و شخصیّت سعدی و حافظ در دو قطب متضاد جای میگیرند. نگاه حافظ بیانگر شخصیّت درونگرا، شهودی، احساسی و دریافتگر اوست و نگاه سعدی گویای شخصیّت برونگرا، احساسی، متفکّر و قضاوتگر او.
2- طرحواره حجمی مرتبط با واژهی «سر» بیانگر آن است که عشق سعدی به خاطر شدت و حدت آن، به قلمرو «عشق پرشور» تعلق دارد و عشق حافظ به خاطر تداوم آن، به «عشق رفاقتی» نزدیک است. قرار داشتن مفهوم عشق در حجم «سر» نیز بیانگر تضاد دیرینهی عقل و عشق و نمادی از مبارزه ی مردم و طبقهی حاکم میباشد.
3- طرحوارهی حجمی مرتبط با واژهی «دل» بیانگر آن است که در غزلیات سعدی، فضای آفاقی بر حجم دل حاکم است و در غزلیات حافظ فضای انفسی غلبه دارد.
4- با توجه به طرحوارههای حرکت عمودی و چرخشی میتوان گفت که معشوق حافظ در شعر او جایگاهی بلندتر از معشوق سعدی دارد و نیز مفهوم انتزاعی زمان در شعر حافظ حرکتی دایرهوار دارد و در شعر سعدی حرکتی مارپیچ.
5- در حوزهی طرحوارهی قدرتی، ظلم و ستم معشوق و مانعانگیزی او مطرح شده است که میتوان آن را بیان نمادین ظلم و ستم پادشاهان بر مردم دانست.
فصل اول: مقدمه
1-1- تعریف مسأله
زبان به عنوان وجه تمایز انسان از حیوان، از دیرباز موضوعی فکری و فلسفی محسوب می‌شده و همواره مورد توجه دانشمندان و پژوهشگران بوده است؛ چنانکه دغدغهی شناخت زبان، منجر به شکلگیری دانش زبانشناسی شده تا زبان را به صورت تخصصی و علمی مورد بررسی قرار دهد. از طرف دیگر، محققان علوم شناختی برای زبان اهمیت زیادی قایل‌اند و آن را دریچه‌ی ورود به ذهن می‌دانند. از نظر آنان زبان یکی از عالی‌ترین نمودهای ذهن است که هم محصول شناخت است و هم خود فرایندی شناختی به حساب می‌آید. از این رو، زبان‌شناسیِ شناختی، به عنوان مکتبی که ساخت، یادگیری و استفاده از زبان را بهترین مرجعی می‌داند که میتوان با استفاده از آن، شناخت انسان را توضیح داد، از جایگاه ویژه‌ای در علوم شناختی برخودار است (نورمحمدی، 1387: 2).
اهمیت کاربرد شناختی زبان موجب شده تا آن را از دو دیدگاه مورد بررسی قرار دهند: یکی مجازی که خاص زبان ادبی و شاعرانه است و دیگری، حقیقی که به صورت زبان روزمره و متعارف ظهور پیدا میکند و نیز گفته اند:
زبان حقیقی یا خودکار: زبانی است که صرفاً جنبه‌ی اطلاعی و ارتباطی دارد و در متون علمی به کار می‌رود.
زبان مجازی یا ادبی: زبانی برجسته، غیرمتعارف و معمولاً هنجارگریز و غیرخودکار است. در این زبان، از صنایع و آرایه‌های ادبی برای برجسته‌سازی سخن استفاده میشود تا از سخن بی‌نشان متمایز شود (صفوی، 1380: 3).
استعاره از قدیم مهمترین شگردِ انتقالِ زبان از کاربرد حقیقی به کاربرد ادبی و مجازی، تلقی می‌شده است؛ اما امروزه، هم در زبان خودکار و هم در زبان ادب، کاربردها و عملکردهای متنوعی دارد. میتوان گفت در گذشته فقط در حوزهی ادبیات به استعاره توجه می‌شد؛ اما امروزه، این پدیده قلمروی فراگیر یافته و به مبحثی گسترده در زبانشناسی تبدیل شده است.
تعاملات زبان و ادبیات چنان گسترده و فراگیر است که نمی‌توان و نباید پدیده‌هایی چون استعاره را صرفاً در ساحت ادبیات تحلیل کرد؛ وانگهی، نمی‌توان فقط زبان روزمره را ابزار ارتباط آحاد بشر با یکدیگر دانست؛ زبان ادبیات هم نوعی ابزار ارتباطی است.
سنت مطالعه‌ی استعاره، به غرب و به ارسطو می‌رسد. ارسطو استعاره را شگردی برای هنرآفرینی می‌دانست و معتقد بود استعاره ویژه‌ی زبان ادب است و به همین دلیل باید در میان فنون و صناعات ادبی بررسی شود. این همان نگرش کلاسیک به استعاره است. نگرش دیگر به استعاره به قرون هجدهم و نوزدهم مربوط میشود که به دلیل بینش حاکم بر آن عصر، رمانتیک نامیده میشود. در این نگرش استعاره به زبان ادب محدود نشده و لازمه‌ی زبان و اندیشه برای توصیف جهان خارج به شمار می‌رود (صفوی، 1383: 369).
یکی از نگرش‌هایی که به پیروی از رمانتیک‌ها، استعاره را جزء جدایی‌ناپذیر زبان می‌داند، معنیشناسی شناختی[1] است. از نظر معنی‌شناسان شناختی، استعاره[2] عنصری بنیادین در مقوله‌بندی و درک انسان از جهان خارج و نیز در فرایند اندیشیدن است. استعاره در این رویکرد تصویری نو می‌یابد و به هرگونه فهم و بیانِ هر مفهوم انتزاعی در قالب تصورات ملموس‌تر، اطلاق میشود. استعاره با این تعریف، دیگر خاص زبان ادبی نیست و در کاربرد روزمره‌ی زبان هم جای میگیرد. نظریهی معاصر استعاره[3]– که در چهارچوب معنیشناسی شناختی به تبیین استعاره میپردازد- مدعی است که نه تنها زبان، بلکه شیوه‌ی درک آن هم از مقولات انتزاعی جهان میباشد و بر مبنای استعاره استوار است و استعاره اساساً فرایندی ذهنی و شناختی است و استعاره‌های زبانی، فقط نمود و شاهد استعاره‌های ذهنی محسوب میشوند. در عین حال، مطالعه‌ی نمود استعاره‌های ذهنی در زبان، از راه‌های شناخت استعاره‌های ذهنی است (گلفام و ممسنی، 1387: 99).
استعاره‌های شعری، بسیار فراتر از صبغهی آرایهای، با جنبه‌های مرکزی و جدایی‌ناپذیرِ نظام‌های مفهومی ما سروکار دارند. شاعران بزرگ می‌توانند با ما سخن بگویند، چرا که آنان نیز از همان شیوه‌های تفکری بهره می‌برند که همگی داراییم. آنان با استفاده از ظرفیت‌هایی که همگی در داشتن‌شان مشترکیم، تجربیاتمان را برجسته می‌کنند، پیامدهای باورمان را می‌کاوند، طرز تفکرمان را به چالش میکشند و به نقد ایدئولوژی‌هایمان می‌پردازند. بدون داشتن دانش اولیه از ماهیت استعاره و چگونگی کارکرد آن، نمی‌توانیم درکی از کارکردهای تفکر استعاری چه در ادبیات و چه در زندگی خود داشته باشیم (لیکاف و ترنر، 1989: xi).
در علوم شناختی برای توجیه مفهوم‌سازی استعاره از طرحوارهها استفاده میشود. این طرحوارهها غالباً تصوری‌اند؛ یعنی براساس الگوی شناختی و مفاهیم بنیادین ذهن ما شکل میگیرند. از این مفاهیم و ساختهای حاصل از آن‌ها، برای توصیف موضوعات انتزاعی و اندیشیدن استفاده میشود (صفوی، 1383: 376-374).
هدف از این پژوهش، بررسی و مقایسهی ساختهای طرح‌واره‌‌ای در غزلیات سعدی و حافظ میباشد. انواع مختلفی از طرحوارههای تصویری[4] در حوزهی معنی‌شناسیِ شناختی مطرح شده است؛ اما این پژوهش فقط به بررسی طرحوارههای حجمی [5]، طرحوارههای حرکتی[6] و طرحوارههای قدرتی[7] میپردازد.
اشعار حافظ و سعدی همواره از جنبه‌ی زیبایی‌شناسی مورد توجه پژوهشگران قرار داشته‌اند. وجه اشتراک تمام این پژوهشها محدود کردن استعاره در معنای سنتی آن است؛ اما این پژوهش‌‌در سایه‌ی نگاه نو و یافته‌های جدید معنیشناسی شناختی به تحلیل استعاره‌های غزلیات حافظ و سعدی میپردازد و به استعاره‌ها نه فقط به عنوان آرایه‌های ادبی، بلکه به عنوان کلید شناخت ذهن و زمینههای تفکر شاعر در زبان توجه دارد. نکتهی مهم این است که ما به ضرورت موضوع، هم استعاره‌های آشکار (= استعاره‌های شعری و ادبی) و هم استعاره‌های مخفی (= استعاره‌های زبانی) را مورد بررسی قرار می‌دهیم.
2-1- اهمیت و ضرورت پژوهش
با وجود اینکه نظریهی شناختی دیدگاهی نو است و سابقهاش به چهل سال نمیرسد؛ در ایران، در سالهای اخیر پژوهشهای ارزشمندی در این حوزه در قالب پایاننامهها و مقالات صورت گرفته است که حکایت از اهمیت آن دارد. در این راستا استعاره، به عنوان یکی از مطرح ترین موضوعات حوزهی شناختی، توجه فراوانی را به خود جلب کرده است. این پژوهشها بیشتر بر دادههای زبانی تمرکز کردهاند و جای خالی آن در حوزهی ادبیات فارسی احساس میشود.
کاربرد این نظریه در ادبیات را از چند جهت میتوان توجیه کرد :
فرم در حال بارگذاری ...
