تقسیم اقلیتهای دینی
۱-۳-۱-مسیحیان
دین مسیحیت در اواخر قرن ششم و در نواحی مختلف چون اصفهان، یزد، تهران، شیراز و مشهد رواج یافت. گروههای مسیحیان فارسی زبان ایران از چندین سال قبل و با ترجمهی کتاب مقدس (عهد عتیق و عهد جدید) ایجاد شدند و رشد نمودند.
این گروه های مسیحی که عموما پروتستان بودند، در شهرهای مختلف ایران شروع به ساخت کلیساهایی نمودند. با وقوع انقلاب اسلامی ایران، هرگونه فعالیت تبلیغی مسیحیان فارسی زبان غیرقانونی اعلام گردید. دو سوم مسیحیان ایران نژاد ارمنی و یک سوم دیگر کلانی و آشوری هستند.
۱-۳-۲- آشوریان
براساس شواهد موجود آشوری ها قرن ها در ایران سکونت داشته اند. آشوری ها از بدو پیدایش مسیحیت بدین آیین گرویده اند. آشوری ها نیز همانند ارامنه فرق مختلفی دارند که عبارتند از: کلیسای شرق آشوری، کاتولیک، انجیلی و جماعت خدا.
طلوع انقلاب اسلامی ایران برای آشوری ها نوید تازه ای داشت. آنان مانند سایر گروه های مذهبی رسمی از آزادی استفاده کردند و مذهب و سنن قومی خود را حفظ نمودند و در میان افراد جامعه گسترش دادند. تدریس زبان آشوری در مدارس اختصاصی آشوریان مانعی ندارند. برپایی مراسم و آیین های دینی و مذهبی از مفاخر جامعه ی آشوری است. آشوریان دارای بیش از ۹۰ کلیسای تاریخی از نخستین سالهای پذیرش مسیحیت هستند. آنچه بیش از همه برای آشوریان مایه ی مباهات است، این است که با وجود جمعیت اندک که شاید به جمعیت یک شهر هم نمی رسد در مجلس شورای اسلامی دارای نماینده هستند و این نماینده صاحب اختیاراتی مانند نمایندگان دیگر مجلس است و این مسئله در خاورمیانه و کشورهای غربی که با وجود آزادی در کشورشان می بالند کم نظیر است. [۱]
| برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت ۴۰y.ir مراجعه نمایید. |
۱-۳-۳- ارمنیان
ارامنه ی ایران از اقوامی هستند که بنابر روایات مکتوب تاریخی، پیش از قرن سوم میلادی در ایران سابقهی سکونت داشته اند و از سوی دیگر پیوند ارامنه به عنوان ساکنان سرزمین ارمنستان با ایرانیان به گذشته های باستانی باز می گردد. با آغاز حکومت اشکانیان ارتباط سیاسی و اجتماعی بین ایرانیان و ارامنه مستحکم شد. با آغاز حکومت صفویان و با فرمان شاه عباس، ارامنه به شهرهای اصفهان، رشت، قزوین و شیراز برده و اسکان داده شدند. شاه عباس برای وابسته کردن ارامنه به نواحی جدید به آنها امکان ساخت کلیسا و برپایی امور مذهبی را داد. به طور کلی فعالیت های سیاسی و اجتماعی ارامنه در ایران به سه دوره ی زمانی تقسیم می شود:
دوره ی اول: فعالیت های سیاسی ـ اجتماعی ارامنه که به زمان شاه عباس باز می گردد.
دوره ی دوم: از زمان مشروطه و تدوین قانون اساسی که طبق آن به اقلیت ها حق شهروندی داده شد.
دوره ی سوم: دوره ی فعالیت های سیاسی اجتماعی ارامنه پس از انقلاب اسلامی ایران است.
تصمیم گیری در جامعه ی ارامنه ی ایران درباره ی مسائل مختلف بر عهده ی شورای خلیفه گری است که بهعنوان عالی ترین مرجع رسیدگی به امور مذهبی، وظیفه ی نظارت بر امور فرهنگی، اجتماعی و سیاسی را بر عهده دارد.
وظیفه ی این شورا اجرای مصوبات هیئت نمایندگان است. این هئیت تصویب لوایح و قوانین جامعه ی ارامنه را بر عهده دارد. ارامنه همانند دیگر اقلیت های مطرح در قانون اساسی از آزادی کاملی بر انجام امور دینی برخوردارند. شمار زیاد کلیساها، مدارس و مراکز فرهنگی بر این امر دلالت دارد. هم اکنون پنج فرقه ی از ارامنه در ایران به سر می برند که عبارتند از: ارامنهی کاتولیک، گریگوری، ارتدکس، شنبه دار، کرهلیت، پروتستان.[۲]
۱-۳-۳-زرتشتیان
بین سال های ۳۲ تا ۱۶۸ هجری مهاجرت عظیمی از زرتشتیان ایران به هند صورت گرفت. در مرحلهی دوم مهاجرت پس از حمله ی مغول دسته هایی از زرتشتیان به هند رفتند. با این همه تا آن زمان هنوز گروه بزرگی از معتقدان به دین زرتشت در ایران زندگی می کردند و تا دوره ی قاجار پیوسته مورد فشار و آزار بودند.
در زمان ناصرالدین شاه، با بروز احساسات ملی و توجه به تاریخ و فرهنگ ایران باستان، مالیات جزیه که از اقلیت های مذهبی گرفته می شد لغو گردید و از آن پس زرتشتیان امکان یافتند بعضی مراسم و آداب مذهبی خود را اجرا کنند. در زمان پهلوی، با ترجمه و نشر کتاب های باستانی به زبان فارسی، آشنایی عمومی با دین زرتشت افزایش یافت. امروزه جامعه ی زرتشتیان ایران در یزد، کرمان، شیراز، تهران و تعداد کمی نیز در اهواز و اصفهان فعالیت های مذهبی و فرهنگی دارند.[۳]
در ایران حدود شصت هزار نفر زرتشتی به سر می برند. زرتشتیان ایران مانند برخی دیگر از گروه های اقلیت مذهبی در مجلس شورای اسلامی نماینده دارند. امروزه روند مهاجرت زرتشتیان ایران به خارج کشور بسیار سرعت گرفت و شمار زرتشتیان باقیمانده در ایران حدود بیست هزار نفر است. در ایرن مدارس و نشریاتی، ویژه ی زرتشتیان وجود دارد و تحصیلات آنها در برخی دبیرستان ها مانند مارکار تهران پارس انجام می شود. نشریه ای نیز به نام امرداد متعلق به سازمان های زرتشتی در ایران به صورت هفتگی چاپ می شود. زرتشتیان که بنا بر معتقدات مذهبی به آبادانی و سازندگی اهمیت بسیار می دهند در کارهای خیر که منافع آن بر عموم مردم برسد همیشه پیشگام بوده اند. مدرسه ها، بیمارستان ها و گردشگاه های بسیار بهوسیله ی نیکوکاران زرتشتی ساخته شده است.[۴]
[۱] . محقق داماد، مصطفی، دین، فلسفه و قانون، به کوشش: علی دهباشی، تهران، سخن و شهاب ثاقب، ۱۳۷۸صص ۲۹ و . ۵۲۸
[۲] .مشکور،محمد جواد، ۱۳۷۲ ، خلاصه ادیان در تاریخ دین های بزرگ ، تهران، شرق،ص۶۰
[۳] همان،ص۶۱
[۴] .هاشمی، سید محمد،۱۳۸۲، حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، تهران ، نشر میزان،ص۶۳
پیشرفت علم و سرازیر شدن اختراعات و محصولات فناوری به درون جامعه جملگی در راستای رفع نیاز افراد جامعه و استفاده روزافزون از این اختراعات و این محصولات می باشد.
پدیده ها و ابزارهای نو هرروز تازه تر و جدیدتر در بازارها عرضه می شوند. در کنار ضرورت ها و احتیاجات بشر تنوع طلبی نیز در این گستردگی و پیشرفت ، خود مزید علت است.در این میان مبادلات و معاملات نیز که بدواً به صورت پایاپای و معاملات بسیار ساده انجام می شد امروزه شکل های پیچیده ای به خود گرفته و از قالب های قدیمی خود فاصله گرفته اند. بازارها هم از شکل سنتی به سمت مدرن حرکت کرد و روزبه روز ویژگی و شاخص بر هرکدام افزوده شده باعث می گردد با شکل و نمونه پیشین خود تفاوت داشته باشد. قرارداد آتی و بازار بورس ازجمله ابزارها و وسایلی هستند که حسب نیاز مزبور بر اساس پیشرفت و طراحی و مهندسی جدید مالی شکل گرفته اند. این قراردادها و نیز بازار بورس به شکل پیشرفته و مدرن خود از پیشینه بالایی برخوردار نیست و چند صباحی بیش از عمر آن نمی گذرد. آشنایی با پیشینه تاریخی قرارداد آتی و بازار بورس بر ما معلوم می کند که اولاً خاستگاه اصلی این ابزارها و بازار از کجا بوده ثانیاً تا حدودی فلسفه و اهداف شکل گیری و طراحی آن ها بر ما مشخص می گردد[۲۳].
الف- تاریخچه پیدایش قرارداد آتی
سابقه پیدایش معاملات و قرارداد آتی به دو هزار سال پیش از میلاد مسیح در هندوستان برمی گردد و در قرون اخیر انگلیسی ها و فرانسوی ها از شیوه های مدرن در معاملات آتی استفاده کرده اند که این شیوه ها ناشی از برپایی نمایشگاه های قرون وسطی انگلیسی و فرانسه می باشد. در قرون هفده و هجده ژاپنی ها نیز از قراردادهای آتی به ویژه درزمینه معاملات برنج بهره می جستند مثلاً در اوزاکا در اوایل دهه ۱۷۳۰ برنج به صورت تحویل آتی معامله می شد و همچنین عشایر ایران صدها سال پیش کره های درون شکم مادیان را به شرط تحویل بعد از تولد معامله می کردند [۲۴] بالاخره در نیمه قرن نوزدهم میلادی انعقاد قراردادهای تحویل آتی به شکل مدرن در بازار ایالات متحده آمریکا و به ویژه در بازار حبوبات شیکاگو آغاز گردید[۲۵]. در اواسط قرن نوزده میلادی شهر شیکاگو به عنوان یک مرکز حمل ونقل و توزیع محصولات کشاورزی مطرح گردید. کشاورزانی که در نیمه غربی ایالات متحده زندگی می کردند پس از برداشت محصول آن ها را به مرکز شیکاگو حمل کرده و به فروش می رساندند. بانکداران و بازرگانان محصولات آنان را خریداری کرده و انبار می کردند و در زمان مناسب آن ها را به مرکز جمعیت ، در شرق کشور حمل نموده و توزیع می کردند.رفته رفته کمبود امکانات انبارداری و حمل ونقل و رقابت میان بانکداران و بازرگانان باعث شد فروشندگان و بانکداران اقدام به تهیه محصولات موردنیاز قبل از زمان برداشت محصولات کشاورزی به وسیله قراردادهای تعهد خرید نمایند. این قراردادها شبیه معاملات سلف بود. با این تفاوت که در معاملات سلف خریدار بهای محصولات را هنگام انعقاد عقد می پرداخت اما در این نوع از قراردادها قیمت محصولات در زمان تحویل آن تأدیه می گردد. درروش معاملات سلفی و نیز فروش محصولات هنگام برداشت چون بازار باعرضه شدید محصول روبرو می گردید به طور طبیعی قیمت محصول کاهش می یافت . بسیاری از کشاورزان مجبور بودند محصولات خود را با زیان و یا بدون سود به بانکداران و بازرگانان بفروشند. اما با رواج معاملات به شیوه جدید ، زمان و فرصت فروش محصولات برای کشاورزان گسترش یافت و از یک زمان و فرصت محدودی که منتهی به زمان برداشت و یا اندکی پیش از آن بود خارج گردید. استفاده از روش جدید معامله محصولات کشاورزی موجب شد تا هم کشاورزان و هم خریداران از خطر نوسان قیمت در امان باشند و روی آوردن کشاورزان و بازرگانان به این شیوه معامله و دادوستد موجب رونق گرفتن بازار قراردادهای تعهدی خریدوفروش گردید. این امر باعث شد تا گروهی از بازرگانان شیکاگو مکان مشخصی را برای این گونه معاملات ساماندهی نمایند. لذا این گروه در سال ۱۸۴۸ میلادی برای تسهیل در امر تجارت محصولات کشاورزی اقدام به تشکیل هیئت بازرگانی شیکاگو[۲۶] نمودند. این شکل پس از مدتی اولین قرارداد آتی استانداردشده را تحت عنوان “قرارداد سررسید ” به بازار معرفی نموده است . از سال ۱۹۷۰ میلادی به بعد معاملات و قراردادهای آتی به طور گسترده ای رفته رفته بسیاری از بازارهای جهانی را تسخیر نمود و کم کم محصولاتی همچون نفت ، ارز ، طلا، مس و همچنین سایر ابزارهای مالی از قبیل سهام شرکت ها، سهام شاخص سهام و اسناد بدهی را شامل گردیده است بنابراین قرارداد و معاملات تحویل آتی ابتدا به صورت پیمان آتی بوده و سپس در راستای برآورده نمودن نیازهای روز جامعه و باگذشت زمان، قراردادهای آتی به معنی اخص[۲۷] در بازارهای مالی رایج گردیده است. هدف از ایجاد و انعقاد این نوع قراردادها در ابتدا مقابله با خطرات ناشی از نوسان قیمت و تأمین نیاز خریداران و فروشندگان بوده، اما امروزه علاوه بر تأمین و کنترل خطر، استفادههای دیگری در حوزه مدیریت ریسک و سوداگری و بورس بازی نیز دارد[۲۸].
امروزه هم پیمان آتی و هم قرارداد آتی مورداستفاده میباشد که پیمان آتی خارج از بورس (OTC) و قرارداد آتی در بورس واقع میگردد.
| برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت ۴۰y.ir مراجعه نمایید. |
ب) سابقه تاریخی قرارداد آتی در فقه
در فقه موضوعات و تأسیسات جدید را به نام مسائل مستحدثه مینامند. مسائل مستحدثه و جدید ازجمله موضوعاتی است که یا اصطلاحاً و یا بنیانا و یا مصداقا در فقه وجود نداشته باشد. نکته ای در باب مسائل مستحدثه وجود دارد این است که به صرف اثبات مستحدثه بودن یک موضوع جواز آن ثابت نمیگردد، بلکه در کنار اصل اباحه و صحت معاملات باید انطباق موضوع با اصول و قواعد کلی دیگری همچون غرری نبودن، ربوی نبودن، قماری نبودن، اکل مال به باطل نبودن و … نیز ثابت گردد. قرارداد آتی تأسیس جدید در مباحث حقوقی و فقهی است که تحت این عنوان در فقه نهادی وجود ندارد. این نهاد نوظهور به اقتضای نیاز جامعه در روابط اقتصادی و معاملات تجاری رایج شده است. سکوت فقه در باب عین مسئله و عین عنوان قرارداد آتی است، نه از ریشه و بنیاد. به عبارتی سکوت فقه در باب مسئله سکوتی مصداقی است، نه بنیادی و این امر طبیعی است که هنگام بیان احکام معاملات توسط فقها، این گونه قراردادها مرسوم نبوده است بطوری که در مباحث مشابهی که کالا و محصول در هنگام عقد وجود نداشته، بلکه بعداً به وجود آمده و یا تولید و ساخته خواهد شد، حکم مسئله را بی پاسخ نگذاشتهاند، که از این قبیل است حکم مسئله بیع اثمار (میوهها) قبل از ظهور و بدو الصلاح که بسیاری از فقها آن را باطل دانسته و ادعای اجماع بر این امر کرده اند[۲۹]، و برخی همانند شیخ صدوق و محقق اردبیلی قائل به جواز این معامله شده اند، اما در صورت غلبه وجود مبین در وقت حلول اجل، معدوم بودن آن هنگام عقد را مخل درستی معامله نمی دانند[۳۰]. یعنی اگر مبین بر اساس علم عادی هنگام فرارسیدن اجل غال باوجود داشته باشد، معامله صحیح است، که بیع سلم یا سلف نمونهای از آن است. علاوه بر سلم، بیع کالی به کالی نیز که به موجب آن هم ثمن و هم مبین کلی و مؤجل و تسلیم مبین و ثمن هر دو در آینده است، موردبحث واقع شده، در جواز و بطلان این عقد میان فقها اختلاف نظر وجود دارد[۳۱]. همچنین از نهاد دیگری بنام بیع الاستصناع یا سفارش ساخت[۳۲] بحث شده که مبیع و ثمن در این قرارداد هر دو مدتدار بوده که در آینده تسلیم و پرداخت صورت میگیرد و بیع العربون[۳۳] نمونه دیگری از معاملات آتی است که با تأدیه پیش پرداخت در مورد کالایی نسبت به ابتیاع آن در آینده توافق حاصل می گردد. فقها پیرامون مسائل مذکور بحث نموده، در خصوص صحت و بطلان آن اظهارنظر نموده اند و نیز عقودی را که خارج از الگوی عقد معین باشد، بعضاً تحت عنوان شروط ابتدایی یاد می کنند. تدقیق و ریزبینی فقها پیرامون مباحث یادشده نمایانگر عدم سکوت فقه به لحاظ مبنایی و بنیادی است، اما آنچه مدنظر می باشد مصداق قرارداد آتی است که در فقه وجود ندارد و نسبت به آن ساکت است.
ج) سابقه تاریخی قرارداد آتی در حقوق موضوع ایران
قراردادهای آتی پیش از آنکه در محافل قانونی ایران تصویب گردد در عرف و بازار معاملات محصولات کشاورزی ، ارز و طلا تحت عنوان معاملات تحویل آتی رواج یافته بود. همچنین صدها سال پیش عشایر کره های درون شکم مادیان را به شرط تحویل بعد از تولد دادوستد می کردند. پس از جنگ جهانی دوم، در برخی از شهرهای ایران همچون مشهد، تبریز و اصفهان خریدوفروش کاذب محصولات بدون اینکه واقعاً کالایی وجود داشته باشد مرسوم ونیز در شهرهایی مثل ترکمن صحرا، مرکزی به نام “برج”ایجادشده بود که در آن افراد دورهم جمع می شدند به محض اطلاع از اینکه تاجری قرار است از روسیه هزار تن قند وارد کند، حواله های صد تنی را معامله می کرد بنابراین در عرف، معاملات مشابه قرارداد آتی منعقد می گردد که با توجه به عرف محل و کالای مورد مبادله ازنظر شکلی با یکدیگر متفاوت اند اما همگی با یک وجه مشترک آن هم عدم وجود کالا در زمان معامله و تحویل در آینده می باشند[۳۴]. در قوانین و مقررات موضوعه ایران نزدیک ترین عقد به قرارداد آتی بیع سلم یا سلف است که کالا هنگام انشای عقد موجود بوده و به صورت کلی در آینده از سوی بایع تحویل می گردد اما ثمن نقداً پرداخت می شود. قانون بورس اوراق بهادار مصوب ۱۳۴۶ نیز در خصوص خرید و فروش اوراق بهادار و سهام شرکت های پذیرفته شده در بورس می باشد که در آن چیزی به نام قرارداد آتی به چشم نمی خورد تا اینکه در سال ۱۳۷۹ قانون برنامه سوم توسعه فرهنگی ،اقتصادی و اجتماعی ایران توسط مجلس شورای اسلامی به تصویب رسید. مطابق بند”ج” ماده ی ۹۵ این قانون شورای بورس مجاز گردیده تا بورس کالا را باهمکاری دستگاه های ذی ربط ایجاد نمایند. علی رغم تجویز قانون گذار به راه اندازی بورس کالا، در خصوص قانون ناظر و حاکم بر بورس، نظر قاطعی بیان نشده درنتیجه در آذرماه ۱۳۸۰ مجلس شورای اسلامی در استفساریه ای مقررات و ضوابط حاکم بر بورس کالا را تصویب کرد که مطابق آیین نامه معاملات بورس ، قرارداد آتی در کنار قراردادهای نقد،نسیه، سلف و اختیار معامله به عنوان یکی از قراردادهای قابل انجام و انعقاد در بورس کالا معین گردید. بالاخره در تاریخ ۱/۹/۱۳۸۴ مجلس شورای اسلامی با تصویب قانون بازار اوراق بهادار ج.ا.ا صراحتاً از قرارداد آتی[۳۵]به عنوان یکی از اوراق قابل دادوستد در بازار مشتقه یاد می کند و این چنین قرارداد آتی پا به عرصه قوانین و مقررات موضوعه کشور می گذارد[۳۶].
مبحث دوم: مفهوم شناسی معاملات آتی نفت
گفتار اول:مشتقات
در این گفتار به طور مختصر به تعریف مشتقات و انواع مشتقات و تعریف آن ها خواهیم پرداخت.
الف:تعریف مشتقات
به آن نوع قراردادهای مالی اطلاق می شود که ارزش خود را از کالای فیزیکی (دارای پایه)می گیرند. دارای پایه می توانند به شکل سهام ، کالا، بورس های خارجی، نرخ های بهره، صنعت ساخت وساز یا هر نوع دارایی دیگر باشد[۳۷].
ب:انواع مشتقات
مهم ترین مشتقات ، قرارداد حق اختیار معامله و قرارداد آتی و معاوضات می باشند.[۳۸]
۱-قرارداد حق اختیار معامله [۳۹]
حق اختیار معامله یکی از اوراق بهاداری است که به دارنده آن حق خرید یا فروش یک دارایی معین را در یک قیمت معین و در یک تاریخ معین یا قبل از آن اعطا می کند. دو نوع حق اختیار معامله وجود دارد:
- حق اختیار خرید: فروشنده این حق، حق اختیارخرید یک دارایی معین را در یک تاریخ معین یا قبل از آن در یک قیمت مشخص به خریدار اعطا می کند. در ازای اعطای این حق، مبلغی از خریدار دریافت می دارد که به عنوان حق شرط می باشد.
- حق اختیار فروش : فروشنده حق، به خریدار حق اختیار معامله امکان می دهد تا دارایی موردنظر را در تاریخ معین یا قبل از آن در قیمت مشخص به فروش برساند[۴۰]
۲- قرارداد معاوضات(swap)
اولین قراردادهای سوآپ در اوایل دهه ۱۹۸۰ منعقد شدند. از آن زمان تاکنون بازار سوآپ رشد چشم گیری داشته است. در حال حاضر اکثر قراردادهای مشتقات خارج از بورس به صورت سوآپ انجام می شود. سوآپ توافقی است بین دو شرکت برای معاوضه جریان های نقدی در آینده (با دو نوع پرداخت متفاوت از بدهی یا دارایی ها).
قرارداد فوق تاریخ پرداخت و چگونگی محاسبه جریانات نقدی را که باید پرداخت شود، مشخص می کند.معمولاً محاسبه جریانات نقدی شامل ارزش های آتی یک یا چند متغیر بازار می باشد.یک پیمان آتی را می توان یک نمونه ساده سوآپ دانست[۴۱]
۳-قراردادهای آتی
یکی از مهم ترین ابزارهای مشتقه قرارداد آتی می باشد که با توجه به این که تعریف این قرارداد در مباحث بعدی آمده برای جلوگیری از تکرار، از تعریف آن در اینجا خودداری می کنیم.
گفتار دوم: معاملات آتی ویژگی های آن
الف: معنای لغوی و اصطلاحی قراردادهای آتی
در ابتدا به معرفی و تبیین واژه قرارداد آتی می پردازیم. این واژه نیز ترکیبی است لذا برای روشن شدن معنی اصلی آن باید آن را تجزیه کنیم. علاوه بر آن از آنجا که خاستگاه اصلی این نوع از قراردادها به شکل امروزی کشورهای انگلیسی زبان هستند ناگزیر از استفاده از لغات این زبان نیز می باشیم.
این قراردادها در زبان انگلیسی به future contracts موسوم اند. Future در لغت به معنای مستقبل، بعدی، بعد، آینده و آتیه است.[۴۲] Contract نیز به معنی عقد بستن، پیمان، تعهد کردن و قرار بستن است.[۴۳] مفهوم اصطلاحی این ترکیب نیز تا حد زیادی با مفهوم لغوی آن مشابهت دارد. لذا به چند تعریف که در لغت نامه های بازار سرمایه، اقتصاد و حقوق آمده است اشاره می کنیم. ماده یک دستورالعمل اجرایی معاملات قراردادهای آتی در شرکت بورس کالای ایران مصوب ۱۳۸۶ قرارداد آتی را تعریف کرده است. آنچه از این تعاریف برمی آید این مطلب است که تعریف های ارائه شده در تمام فرهنگ ها و لغت نامه ها، مطالبی کاملاً متمایز را ارائه نمی دهند و می توان اذعان کرد که تقریباً تعریف ها یکسان است.
اما در مورد علت گوناگونی این تعاریف باید گفت که این گونه از قراردادها ماهیتی بورسی دارند، یعنی قواعد و سازوکار اجرای این قراردادها تا حد زیادی وابسته به سیاست های اقتصادی آن بورس است. لذا در این تعاریف بعضی از جنبه های خاص چه در ماهیت چه در سازوکار و چه در سایر شرایط حاکم موردتوجه بورس های مختلف است. نکته جالب توجه این است که قانون بورس های کالای آمریکا (CEA) [۴۴] و همچنین کمیسیون تجارت قراردادهای آتی آن کشور (CFTC) [۴۵] نیز، تعریفی از قراردادهای آتی به عمل نیاورده است.[۴۶] حال در این قسمت اگر بخواهیم به یک جمع بندی به لحاظ لغوی و اصطلاحی برسیم می توان گفت به نظر نگارنده تعریف مطلوب در این مورد همان تعریف دستورالعمل اجرایی معاملات قراردادهای آتی کالا است البته با اندکی اصلاح که در ادامه آورده می شود.
در مورد وجه التضمین و تعدیل روزانه این قراردادها که توسط اتاق پایاپای صورت می پذیرد باید گفت که بکار بردن واژه اباحه در تصرف، بلا وجه است و لازم است که از همان واژه ی مالکیت استفاده شود چراکه آوردن این مورد در تعریف این معاملات، از بروز اشکالات اجرایی جلوگیری می کند. علت به کارگیری واژه اباحه در تصرف، بنا بر آنچه در مذاکرات کمیته فقهی سازمان بورس اتفاق افتاده است این بوده است که واریز تغییرات قیمت به حساب طرف معامله و کم شدن از حساب طرف دیگر، اکل مال به باطل می شود. مطلب بعدی که قابل اصلاح است این نکته است که اصولاً بایستی وجه التضمین را به عنوان جزئی از قرارداد قلمداد کرد و لزومی به آوردن آن تحت شرایط ضمن عقد نیست. نکته دیگر اینکه Futures Contracts که اغلب از آن ها به عنوان Futures یاد می شود در ادبیات مالی ما به قراردادهای آتی پیمان آتی[۴۷]، قراردادهای سلف استاندارد[۴۸]، قراردادهای آینده قرارداد آتی ما[۴۹]، پیمان آتی قابل معامله[۵۰] و قرارداد آتی یکسان[۵۱] ترجمه شده است. مفهوم آن Forward contract با مفهوم future contract باعث شده است تا معادلات ترکیبی فارسی این روبه جای یکدیگر به کار روند.
Forward contracts که درواقع شکل ساده و ابتدایی Futures است. در فارسی به قراردادهای سلف، قرداد آتی و قرارداد آتی خاص[۵۲] ترجمه شد. نکته قابل ذکر دیگر این که این قراردادها در فرانسه marche a terme نامیده شد و در کشورهای عربی به العقد و الاجله یا عقد المستقبلات ترجمه شده است.
در دستورالعمل اجرایی قرارداد آتی در شرکت بورس کالای ایران، قرارداد آتی را بدین شرح تعریف کرده است : «قراردادی است که فروشنده بر اساس آن متعهد می شود در سررسید معین، مقدار معینی از کالای مشخص را به قیمتی که الآن تعیین می کند بفروشد و در مقابل طرف دیگر قرارداد متعهد می شود آن کالا را با مشخصات خریداری کند و برای جلوگیری از امتناع طرفین از انجام قرارداد، طرفین به صورت شرط ضمن عقد متعهد می شوند مبلغی را به عنوان وجه تضمین نزد اتاق پایاپای بگذارند و متعهد می شوند متناسب با تغییرات قیمت آتی، وجه تضمین را تعدیل کنند و اتاق پایاپای از طرف آنان وکالت دارد متناسب با تغییرات قیمت آتی، وجه تضمین را تعدیل کنند و اتاق پایاپای از طرف آنان وکالت دارد متناسب با تغییرات، بخشی از وجه تضمین هر یک از طرفین را به عنوان اباحه تصرف در اختیار دیگری قرار دهد و او حق استفاده از آن را خواهد داشت تا در سررسید باهم تسویه کنند.»[۵۳].
گرچه این تعریف دارای ادبیات حقوقی است اما اشکالات نیز در آن به نظر می رسد :
- چون فروشنده تعهد به بیع نموده پس نمی توان وی را بایع (فروشنده) نامیده بلکه به جای آوردن عنوان فروشنده بایستی عبارت «متعهد به فروش» ذکر شود.
- وجه تضمین فقط برای جلوگیری از امتناع طرفین از انجام قرارداد نیست بلکه این وجه تضمین برای پوشش ریسک نوسانات قیمت نیز است لذا عبارت جلوگیری از امتناع طرفین از انجام قرارداد حذف می شود. سپس عبارت «برای پوشش نوسانات قیمت » اضافه می شود.
- به نظر می رسد با توجه به ساختار این قرارداد اتاق پایاپای وکیل طرفین قرارداد نباشد، زیرا درصورتی که یکی از طرفین قرارداد، فوت کند یا محجور شود، قرارداد آتی این عقد وکالت از بین نمی رود بلکه ، اتاق پایاپای با توجه به نوسان قیمت به فعالیت خود ادامه می دهد. بنابراین، اتاق پایاپای به عنوان وکیل طرفین معامله نمی تواند محسوب شود.
با توجه به مطالب فوق قرارداد آتی را این گونه تعریف می کنیم : «قراردادی است که در آن متعهد به فروش بر اساس آن متعهد می شود در سررسید معین مقدار معینی از کالای مشخص را به قیمتی که الآن تعیین می کند، بفروشد و در مقابل طرف دیگر قرارداد متعهد می شود که آن کالاها را با آن مشخصات خریداری کند و برای پوشش خطرات نوسانات قیمت، طرفین به صورت شرط ضمن عقد متعهد می شوند مبلغی را به عنوان وجه تضمین نزد اتاق پایاپای بگذارند و متعهد می شوند متناسب با تغییرات قیمت آتی، وجه تضمین را تعدیل کنند و اتاق پایاپای از طرف آنان اختیار دارد متناسب با تغییرات قیمت آتی، وجه تضمین را تعدیل کنند و اتاق پایاپای از طرف آنان اختیار دارد متناسب با تغییرات بخشی از وجه تضمین هر یک از طرفین را به عنوان اباحه تصرف در اختیار دیگری قرار دهد و او حق اختیار استفاده از آن را خواهد داشت تا در سررسید باهم تسویه کنند[۵۴].
ب) انواع قراردادهای آتی
قراردادهای آتی رایج در بازارهای مالی را می توان به دو نوع تقسیم کرد.
- قرارداد آتی خاص
- قرارداد آتی یکسان
پیشرفت علم و سرازیر شدن اختراعات و محصولات فناوری به درون جامعه جملگی در راستای رفع نیاز افراد جامعه و استفاده روزافزون از این اختراعات و این محصولات می باشد.
پدیده ها و ابزارهای نو هرروز تازه تر و جدیدتر در بازارها عرضه می شوند. در کنار ضرورت ها و احتیاجات بشر تنوع طلبی نیز در این گستردگی و پیشرفت ، خود مزید علت است.در این میان مبادلات و معاملات نیز که بدواً به صورت پایاپای و معاملات بسیار ساده انجام می شد امروزه شکل های پیچیده ای به خود گرفته و از قالب های قدیمی خود فاصله گرفته اند. بازارها هم از شکل سنتی به سمت مدرن حرکت کرد و روزبه روز ویژگی و شاخص بر هرکدام افزوده شده باعث می گردد با شکل و نمونه پیشین خود تفاوت داشته باشد. قرارداد آتی و بازار بورس ازجمله ابزارها و وسایلی هستند که حسب نیاز مزبور بر اساس پیشرفت و طراحی و مهندسی جدید مالی شکل گرفته اند. این قراردادها و نیز بازار بورس به شکل پیشرفته و مدرن خود از پیشینه بالایی برخوردار نیست و چند صباحی بیش از عمر آن نمی گذرد. آشنایی با پیشینه تاریخی قرارداد آتی و بازار بورس بر ما معلوم می کند که اولاً خاستگاه اصلی این ابزارها و بازار از کجا بوده ثانیاً تا حدودی فلسفه و اهداف شکل گیری و طراحی آن ها بر ما مشخص می گردد[۲۳].
الف- تاریخچه پیدایش قرارداد آتی
سابقه پیدایش معاملات و قرارداد آتی به دو هزار سال پیش از میلاد مسیح در هندوستان برمی گردد و در قرون اخیر انگلیسی ها و فرانسوی ها از شیوه های مدرن در معاملات آتی استفاده کرده اند که این شیوه ها ناشی از برپایی نمایشگاه های قرون وسطی انگلیسی و فرانسه می باشد. در قرون هفده و هجده ژاپنی ها نیز از قراردادهای آتی به ویژه درزمینه معاملات برنج بهره می جستند مثلاً در اوزاکا در اوایل دهه ۱۷۳۰ برنج به صورت تحویل آتی معامله می شد و همچنین عشایر ایران صدها سال پیش کره های درون شکم مادیان را به شرط تحویل بعد از تولد معامله می کردند [۲۴] بالاخره در نیمه قرن نوزدهم میلادی انعقاد قراردادهای تحویل آتی به شکل مدرن در بازار ایالات متحده آمریکا و به ویژه در بازار حبوبات شیکاگو آغاز گردید[۲۵]. در اواسط قرن نوزده میلادی شهر شیکاگو به عنوان یک مرکز حمل ونقل و توزیع محصولات کشاورزی مطرح گردید. کشاورزانی که در نیمه غربی ایالات متحده زندگی می کردند پس از برداشت محصول آن ها را به مرکز شیکاگو حمل کرده و به فروش می رساندند. بانکداران و بازرگانان محصولات آنان را خریداری کرده و انبار می کردند و در زمان مناسب آن ها را به مرکز جمعیت ، در شرق کشور حمل نموده و توزیع می کردند.رفته رفته کمبود امکانات انبارداری و حمل ونقل و رقابت میان بانکداران و بازرگانان باعث شد فروشندگان و بانکداران اقدام به تهیه محصولات موردنیاز قبل از زمان برداشت محصولات کشاورزی به وسیله قراردادهای تعهد خرید نمایند. این قراردادها شبیه معاملات سلف بود. با این تفاوت که در معاملات سلف خریدار بهای محصولات را هنگام انعقاد عقد می پرداخت اما در این نوع از قراردادها قیمت محصولات در زمان تحویل آن تأدیه می گردد. درروش معاملات سلفی و نیز فروش محصولات هنگام برداشت چون بازار باعرضه شدید محصول روبرو می گردید به طور طبیعی قیمت محصول کاهش می یافت . بسیاری از کشاورزان مجبور بودند محصولات خود را با زیان و یا بدون سود به بانکداران و بازرگانان بفروشند. اما با رواج معاملات به شیوه جدید ، زمان و فرصت فروش محصولات برای کشاورزان گسترش یافت و از یک زمان و فرصت محدودی که منتهی به زمان برداشت و یا اندکی پیش از آن بود خارج گردید. استفاده از روش جدید معامله محصولات کشاورزی موجب شد تا هم کشاورزان و هم خریداران از خطر نوسان قیمت در امان باشند و روی آوردن کشاورزان و بازرگانان به این شیوه معامله و دادوستد موجب رونق گرفتن بازار قراردادهای تعهدی خریدوفروش گردید. این امر باعث شد تا گروهی از بازرگانان شیکاگو مکان مشخصی را برای این گونه معاملات ساماندهی نمایند. لذا این گروه در سال ۱۸۴۸ میلادی برای تسهیل در امر تجارت محصولات کشاورزی اقدام به تشکیل هیئت بازرگانی شیکاگو[۲۶] نمودند. این شکل پس از مدتی اولین قرارداد آتی استانداردشده را تحت عنوان “قرارداد سررسید ” به بازار معرفی نموده است . از سال ۱۹۷۰ میلادی به بعد معاملات و قراردادهای آتی به طور گسترده ای رفته رفته بسیاری از بازارهای جهانی را تسخیر نمود و کم کم محصولاتی همچون نفت ، ارز ، طلا، مس و همچنین سایر ابزارهای مالی از قبیل سهام شرکت ها، سهام شاخص سهام و اسناد بدهی را شامل گردیده است بنابراین قرارداد و معاملات تحویل آتی ابتدا به صورت پیمان آتی بوده و سپس در راستای برآورده نمودن نیازهای روز جامعه و باگذشت زمان، قراردادهای آتی به معنی اخص[۲۷] در بازارهای مالی رایج گردیده است. هدف از ایجاد و انعقاد این نوع قراردادها در ابتدا مقابله با خطرات ناشی از نوسان قیمت و تأمین نیاز خریداران و فروشندگان بوده، اما امروزه علاوه بر تأمین و کنترل خطر، استفادههای دیگری در حوزه مدیریت ریسک و سوداگری و بورس بازی نیز دارد[۲۸].
امروزه هم پیمان آتی و هم قرارداد آتی مورداستفاده میباشد که پیمان آتی خارج از بورس (OTC) و قرارداد آتی در بورس واقع میگردد.
| دانلود متن کامل پایان نامه در سایت fumi.ir |
ب) سابقه تاریخی قرارداد آتی در فقه
در فقه موضوعات و تأسیسات جدید را به نام مسائل مستحدثه مینامند. مسائل مستحدثه و جدید ازجمله موضوعاتی است که یا اصطلاحاً و یا بنیانا و یا مصداقا در فقه وجود نداشته باشد. نکته ای در باب مسائل مستحدثه وجود دارد این است که به صرف اثبات مستحدثه بودن یک موضوع جواز آن ثابت نمیگردد، بلکه در کنار اصل اباحه و صحت معاملات باید انطباق موضوع با اصول و قواعد کلی دیگری همچون غرری نبودن، ربوی نبودن، قماری نبودن، اکل مال به باطل نبودن و … نیز ثابت گردد. قرارداد آتی تأسیس جدید در مباحث حقوقی و فقهی است که تحت این عنوان در فقه نهادی وجود ندارد. این نهاد نوظهور به اقتضای نیاز جامعه در روابط اقتصادی و معاملات تجاری رایج شده است. سکوت فقه در باب عین مسئله و عین عنوان قرارداد آتی است، نه از ریشه و بنیاد. به عبارتی سکوت فقه در باب مسئله سکوتی مصداقی است، نه بنیادی و این امر طبیعی است که هنگام بیان احکام معاملات توسط فقها، این گونه قراردادها مرسوم نبوده است بطوری که در مباحث مشابهی که کالا و محصول در هنگام عقد وجود نداشته، بلکه بعداً به وجود آمده و یا تولید و ساخته خواهد شد، حکم مسئله را بی پاسخ نگذاشتهاند، که از این قبیل است حکم مسئله بیع اثمار (میوهها) قبل از ظهور و بدو الصلاح که بسیاری از فقها آن را باطل دانسته و ادعای اجماع بر این امر کرده اند[۲۹]، و برخی همانند شیخ صدوق و محقق اردبیلی قائل به جواز این معامله شده اند، اما در صورت غلبه وجود مبین در وقت حلول اجل، معدوم بودن آن هنگام عقد را مخل درستی معامله نمی دانند[۳۰]. یعنی اگر مبین بر اساس علم عادی هنگام فرارسیدن اجل غال باوجود داشته باشد، معامله صحیح است، که بیع سلم یا سلف نمونهای از آن است. علاوه بر سلم، بیع کالی به کالی نیز که به موجب آن هم ثمن و هم مبین کلی و مؤجل و تسلیم مبین و ثمن هر دو در آینده است، موردبحث واقع شده، در جواز و بطلان این عقد میان فقها اختلاف نظر وجود دارد[۳۱]. همچنین از نهاد دیگری بنام بیع الاستصناع یا سفارش ساخت[۳۲] بحث شده که مبیع و ثمن در این قرارداد هر دو مدتدار بوده که در آینده تسلیم و پرداخت صورت میگیرد و بیع العربون[۳۳] نمونه دیگری از معاملات آتی است که با تأدیه پیش پرداخت در مورد کالایی نسبت به ابتیاع آن در آینده توافق حاصل می گردد. فقها پیرامون مسائل مذکور بحث نموده، در خصوص صحت و بطلان آن اظهارنظر نموده اند و نیز عقودی را که خارج از الگوی عقد معین باشد، بعضاً تحت عنوان شروط ابتدایی یاد می کنند. تدقیق و ریزبینی فقها پیرامون مباحث یادشده نمایانگر عدم سکوت فقه به لحاظ مبنایی و بنیادی است، اما آنچه مدنظر می باشد مصداق قرارداد آتی است که در فقه وجود ندارد و نسبت به آن ساکت است.
ج) سابقه تاریخی قرارداد آتی در حقوق موضوع ایران
قراردادهای آتی پیش از آنکه در محافل قانونی ایران تصویب گردد در عرف و بازار معاملات محصولات کشاورزی ، ارز و طلا تحت عنوان معاملات تحویل آتی رواج یافته بود. همچنین صدها سال پیش عشایر کره های درون شکم مادیان را به شرط تحویل بعد از تولد دادوستد می کردند. پس از جنگ جهانی دوم، در برخی از شهرهای ایران همچون مشهد، تبریز و اصفهان خریدوفروش کاذب محصولات بدون اینکه واقعاً کالایی وجود داشته باشد مرسوم ونیز در شهرهایی مثل ترکمن صحرا، مرکزی به نام “برج”ایجادشده بود که در آن افراد دورهم جمع می شدند به محض اطلاع از اینکه تاجری قرار است از روسیه هزار تن قند وارد کند، حواله های صد تنی را معامله می کرد بنابراین در عرف، معاملات مشابه قرارداد آتی منعقد می گردد که با توجه به عرف محل و کالای مورد مبادله ازنظر شکلی با یکدیگر متفاوت اند اما همگی با یک وجه مشترک آن هم عدم وجود کالا در زمان معامله و تحویل در آینده می باشند[۳۴]. در قوانین و مقررات موضوعه ایران نزدیک ترین عقد به قرارداد آتی بیع سلم یا سلف است که کالا هنگام انشای عقد موجود بوده و به صورت کلی در آینده از سوی بایع تحویل می گردد اما ثمن نقداً پرداخت می شود. قانون بورس اوراق بهادار مصوب ۱۳۴۶ نیز در خصوص خرید و فروش اوراق بهادار و سهام شرکت های پذیرفته شده در بورس می باشد که در آن چیزی به نام قرارداد آتی به چشم نمی خورد تا اینکه در سال ۱۳۷۹ قانون برنامه سوم توسعه فرهنگی ،اقتصادی و اجتماعی ایران توسط مجلس شورای اسلامی به تصویب رسید. مطابق بند”ج” ماده ی ۹۵ این قانون شورای بورس مجاز گردیده تا بورس کالا را باهمکاری دستگاه های ذی ربط ایجاد نمایند. علی رغم تجویز قانون گذار به راه اندازی بورس کالا، در خصوص قانون ناظر و حاکم بر بورس، نظر قاطعی بیان نشده درنتیجه در آذرماه ۱۳۸۰ مجلس شورای اسلامی در استفساریه ای مقررات و ضوابط حاکم بر بورس کالا را تصویب کرد که مطابق آیین نامه معاملات بورس ، قرارداد آتی در کنار قراردادهای نقد،نسیه، سلف و اختیار معامله به عنوان یکی از قراردادهای قابل انجام و انعقاد در بورس کالا معین گردید. بالاخره در تاریخ ۱/۹/۱۳۸۴ مجلس شورای اسلامی با تصویب قانون بازار اوراق بهادار ج.ا.ا صراحتاً از قرارداد آتی[۳۵]به عنوان یکی از اوراق قابل دادوستد در بازار مشتقه یاد می کند و این چنین قرارداد آتی پا به عرصه قوانین و مقررات موضوعه کشور می گذارد[۳۶].
مبحث دوم: مفهوم شناسی معاملات آتی نفت
گفتار اول:مشتقات
در این گفتار به طور مختصر به تعریف مشتقات و انواع مشتقات و تعریف آن ها خواهیم پرداخت.
الف:تعریف مشتقات
به آن نوع قراردادهای مالی اطلاق می شود که ارزش خود را از کالای فیزیکی (دارای پایه)می گیرند. دارای پایه می توانند به شکل سهام ، کالا، بورس های خارجی، نرخ های بهره، صنعت ساخت وساز یا هر نوع دارایی دیگر باشد[۳۷].
ب:انواع مشتقات
مهم ترین مشتقات ، قرارداد حق اختیار معامله و قرارداد آتی و معاوضات می باشند.[۳۸]
۱-قرارداد حق اختیار معامله [۳۹]
حق اختیار معامله یکی از اوراق بهاداری است که به دارنده آن حق خرید یا فروش یک دارایی معین را در یک قیمت معین و در یک تاریخ معین یا قبل از آن اعطا می کند. دو نوع حق اختیار معامله وجود دارد:
- حق اختیار خرید: فروشنده این حق، حق اختیارخرید یک دارایی معین را در یک تاریخ معین یا قبل از آن در یک قیمت مشخص به خریدار اعطا می کند. در ازای اعطای این حق، مبلغی از خریدار دریافت می دارد که به عنوان حق شرط می باشد.
- حق اختیار فروش : فروشنده حق، به خریدار حق اختیار معامله امکان می دهد تا دارایی موردنظر را در تاریخ معین یا قبل از آن در قیمت مشخص به فروش برساند[۴۰]
۲- قرارداد معاوضات(swap)
اولین قراردادهای سوآپ در اوایل دهه ۱۹۸۰ منعقد شدند. از آن زمان تاکنون بازار سوآپ رشد چشم گیری داشته است. در حال حاضر اکثر قراردادهای مشتقات خارج از بورس به صورت سوآپ انجام می شود. سوآپ توافقی است بین دو شرکت برای معاوضه جریان های نقدی در آینده (با دو نوع پرداخت متفاوت از بدهی یا دارایی ها).
قرارداد فوق تاریخ پرداخت و چگونگی محاسبه جریانات نقدی را که باید پرداخت شود، مشخص می کند.معمولاً محاسبه جریانات نقدی شامل ارزش های آتی یک یا چند متغیر بازار می باشد.یک پیمان آتی را می توان یک نمونه ساده سوآپ دانست[۴۱]
۳-قراردادهای آتی
یکی از مهم ترین ابزارهای مشتقه قرارداد آتی می باشد که با توجه به این که تعریف این قرارداد در مباحث بعدی آمده برای جلوگیری از تکرار، از تعریف آن در اینجا خودداری می کنیم.
گفتار دوم: معاملات آتی ویژگی های آن
الف: معنای لغوی و اصطلاحی قراردادهای آتی
در ابتدا به معرفی و تبیین واژه قرارداد آتی می پردازیم. این واژه نیز ترکیبی است لذا برای روشن شدن معنی اصلی آن باید آن را تجزیه کنیم. علاوه بر آن از آنجا که خاستگاه اصلی این نوع از قراردادها به شکل امروزی کشورهای انگلیسی زبان هستند ناگزیر از استفاده از لغات این زبان نیز می باشیم.
این قراردادها در زبان انگلیسی به future contracts موسوم اند. Future در لغت به معنای مستقبل، بعدی، بعد، آینده و آتیه است.[۴۲] Contract نیز به معنی عقد بستن، پیمان، تعهد کردن و قرار بستن است.[۴۳] مفهوم اصطلاحی این ترکیب نیز تا حد زیادی با مفهوم لغوی آن مشابهت دارد. لذا به چند تعریف که در لغت نامه های بازار سرمایه، اقتصاد و حقوق آمده است اشاره می کنیم. ماده یک دستورالعمل اجرایی معاملات قراردادهای آتی در شرکت بورس کالای ایران مصوب ۱۳۸۶ قرارداد آتی را تعریف کرده است. آنچه از این تعاریف برمی آید این مطلب است که تعریف های ارائه شده در تمام فرهنگ ها و لغت نامه ها، مطالبی کاملاً متمایز را ارائه نمی دهند و می توان اذعان کرد که تقریباً تعریف ها یکسان است.
اما در مورد علت گوناگونی این تعاریف باید گفت که این گونه از قراردادها ماهیتی بورسی دارند، یعنی قواعد و سازوکار اجرای این قراردادها تا حد زیادی وابسته به سیاست های اقتصادی آن بورس است. لذا در این تعاریف بعضی از جنبه های خاص چه در ماهیت چه در سازوکار و چه در سایر شرایط حاکم موردتوجه بورس های مختلف است. نکته جالب توجه این است که قانون بورس های کالای آمریکا (CEA) [۴۴] و همچنین کمیسیون تجارت قراردادهای آتی آن کشور (CFTC) [۴۵] نیز، تعریفی از قراردادهای آتی به عمل نیاورده است.[۴۶] حال در این قسمت اگر بخواهیم به یک جمع بندی به لحاظ لغوی و اصطلاحی برسیم می توان گفت به نظر نگارنده تعریف مطلوب در این مورد همان تعریف دستورالعمل اجرایی معاملات قراردادهای آتی کالا است البته با اندکی اصلاح که در ادامه آورده می شود.
در مورد وجه التضمین و تعدیل روزانه این قراردادها که توسط اتاق پایاپای صورت می پذیرد باید گفت که بکار بردن واژه اباحه در تصرف، بلا وجه است و لازم است که از همان واژه ی مالکیت استفاده شود چراکه آوردن این مورد در تعریف این معاملات، از بروز اشکالات اجرایی جلوگیری می کند. علت به کارگیری واژه اباحه در تصرف، بنا بر آنچه در مذاکرات کمیته فقهی سازمان بورس اتفاق افتاده است این بوده است که واریز تغییرات قیمت به حساب طرف معامله و کم شدن از حساب طرف دیگر، اکل مال به باطل می شود. مطلب بعدی که قابل اصلاح است این نکته است که اصولاً بایستی وجه التضمین را به عنوان جزئی از قرارداد قلمداد کرد و لزومی به آوردن آن تحت شرایط ضمن عقد نیست. نکته دیگر اینکه Futures Contracts که اغلب از آن ها به عنوان Futures یاد می شود در ادبیات مالی ما به قراردادهای آتی پیمان آتی[۴۷]، قراردادهای سلف استاندارد[۴۸]، قراردادهای آینده قرارداد آتی ما[۴۹]، پیمان آتی قابل معامله[۵۰] و قرارداد آتی یکسان[۵۱] ترجمه شده است. مفهوم آن Forward contract با مفهوم future contract باعث شده است تا معادلات ترکیبی فارسی این روبه جای یکدیگر به کار روند.
Forward contracts که درواقع شکل ساده و ابتدایی Futures است. در فارسی به قراردادهای سلف، قرداد آتی و قرارداد آتی خاص[۵۲] ترجمه شد. نکته قابل ذکر دیگر این که این قراردادها در فرانسه marche a terme نامیده شد و در کشورهای عربی به العقد و الاجله یا عقد المستقبلات ترجمه شده است.
در دستورالعمل اجرایی قرارداد آتی در شرکت بورس کالای ایران، قرارداد آتی را بدین شرح تعریف کرده است : «قراردادی است که فروشنده بر اساس آن متعهد می شود در سررسید معین، مقدار معینی از کالای مشخص را به قیمتی که الآن تعیین می کند بفروشد و در مقابل طرف دیگر قرارداد متعهد می شود آن کالا را با مشخصات خریداری کند و برای جلوگیری از امتناع طرفین از انجام قرارداد، طرفین به صورت شرط ضمن عقد متعهد می شوند مبلغی را به عنوان وجه تضمین نزد اتاق پایاپای بگذارند و متعهد می شوند متناسب با تغییرات قیمت آتی، وجه تضمین را تعدیل کنند و اتاق پایاپای از طرف آنان وکالت دارد متناسب با تغییرات قیمت آتی، وجه تضمین را تعدیل کنند و اتاق پایاپای از طرف آنان وکالت دارد متناسب با تغییرات، بخشی از وجه تضمین هر یک از طرفین را به عنوان اباحه تصرف در اختیار دیگری قرار دهد و او حق استفاده از آن را خواهد داشت تا در سررسید باهم تسویه کنند.»[۵۳].
گرچه این تعریف دارای ادبیات حقوقی است اما اشکالات نیز در آن به نظر می رسد :
- چون فروشنده تعهد به بیع نموده پس نمی توان وی را بایع (فروشنده) نامیده بلکه به جای آوردن عنوان فروشنده بایستی عبارت «متعهد به فروش» ذکر شود.
- وجه تضمین فقط برای جلوگیری از امتناع طرفین از انجام قرارداد نیست بلکه این وجه تضمین برای پوشش ریسک نوسانات قیمت نیز است لذا عبارت جلوگیری از امتناع طرفین از انجام قرارداد حذف می شود. سپس عبارت «برای پوشش نوسانات قیمت » اضافه می شود.
- به نظر می رسد با توجه به ساختار این قرارداد اتاق پایاپای وکیل طرفین قرارداد نباشد، زیرا درصورتی که یکی از طرفین قرارداد، فوت کند یا محجور شود، قرارداد آتی این عقد وکالت از بین نمی رود بلکه ، اتاق پایاپای با توجه به نوسان قیمت به فعالیت خود ادامه می دهد. بنابراین، اتاق پایاپای به عنوان وکیل طرفین معامله نمی تواند محسوب شود.
با توجه به مطالب فوق قرارداد آتی را این گونه تعریف می کنیم : «قراردادی است که در آن متعهد به فروش بر اساس آن متعهد می شود در سررسید معین مقدار معینی از کالای مشخص را به قیمتی که الآن تعیین می کند، بفروشد و در مقابل طرف دیگر قرارداد متعهد می شود که آن کالاها را با آن مشخصات خریداری کند و برای پوشش خطرات نوسانات قیمت، طرفین به صورت شرط ضمن عقد متعهد می شوند مبلغی را به عنوان وجه تضمین نزد اتاق پایاپای بگذارند و متعهد می شوند متناسب با تغییرات قیمت آتی، وجه تضمین را تعدیل کنند و اتاق پایاپای از طرف آنان اختیار دارد متناسب با تغییرات قیمت آتی، وجه تضمین را تعدیل کنند و اتاق پایاپای از طرف آنان اختیار دارد متناسب با تغییرات بخشی از وجه تضمین هر یک از طرفین را به عنوان اباحه تصرف در اختیار دیگری قرار دهد و او حق اختیار استفاده از آن را خواهد داشت تا در سررسید باهم تسویه کنند[۵۴].
ب) انواع قراردادهای آتی
قراردادهای آتی رایج در بازارهای مالی را می توان به دو نوع تقسیم کرد.
- قرارداد آتی خاص
- قرارداد آتی یکسان
اولیایی همراه، پرشور و آگاه.
منابع اطلاعاتی مختلف (کتابخانه فعال، نرم افزارهای آموزشی و …) برای اجرای گام چهارم.
ارائه راهبرد جهت اجرای این روش
فراگیران قوی:از این فراگیران بخواهید
در مرحله کاوش، فرضیه ها و نظریه های خود را ارائه دهند.
مطالب بیشتری در ارتباط با موضوع فراهم کنند.
فراگیران ضعیف:این فراگیران را
به برقرای ارتباط بین آموخته های پیشین و موضوع جدید ترغیب کنید.
به مشاهده دقیق و توصیف کامل تشویق کنید.
تفکر خلاق: از فراگیران بخواهید
معیارهایی برای ارزشیابی کار گروه ها تعیین کنند.
در مرحله اولیه نام هایی را که نمی دانند با ایده خود اسم گذاری کنند.
تکالیف برای فراگیران:از فراگیران بخواهید
گزارش توصیفی گروه های دیگر را بررسی و ارزشیابی کنند.
مراحل توصیف و گزارش خود را با دیگر گروه ها مقایسه کنند.
مراقب چه چیزهایی باید باشیم؟
از همه راهبردهای یادگیری استفاده شود.
خود ارزیابی فراگیران مورد توجه قرار داده شود.
به ایجاد انگیزه در مرحله ی اول بیشتر توجه شود.
ایفای نقش مشاوره ای فراموش نشود.
تا حد ممکن تخیلات و تصورات دانش آموزان را برمی انگیزاند.
از تمرین هایی استفاده کنید که دانش آموزان را درگیر کند.
آنها را از کوشش های فردی بازدارد.
از وسعت و توانایی های دانش آموزان آگاه باشیم.
به ارزشیابی مستمر در مراحل مختلف توجه داشته باشیم.
ثبت مشاهدات را به دانش آموزان یادآوری کنیم.
فراگیران را به بسط مفاهیم گذشته و حال تشویق کنیم.
محاسن و محدودیت های استفاده از روش ساخت گرا
محاسن:
کاربرد وسیع برای دروس مختلف (ریاضی، علوم و …).
کاربردی برای دوره های مختلف از ابتدایی تا دبیرستان.
قابلیت اجرا در هر فضا، مکان و …
توجه به توانمندیها، علایق و نیازهای دانش آموزان.
تقویت مهارت فرضیه سازی و پیش بینی.
تقویت روحیه همکاری.
به کارگیری توانایی های بالقوه و خلاقیت.
محدودیت ها:
منطبق نبودن با نظام سنتی ارزشیابی.
کمبود منابع و مواد آموزشی متنوع در مدارس.
آشنا نبودن معلمان با روش ۵E.
دقت در خود ارزشیابی فراگیران.
رویکرد یادگیری
در نظریه یادگیری ساخت گرایی دو رویکرد مشخص به یادگیری به چشم می خورد که می توان یکی را رویکرد انفرادی و دیگری را رویکرد جمعی نامید. در رویکرد انفرادی یادگیری را می توان « ظرفیت ساختن دانش از طریق تعمق شخصی درباره محرک ها و منابع خارجی و شرح و بسط مجدد دانش و تجارب شخصی در پرتو تامل با دیگران و محیط» تعریف کرد از پیش شرط های تحقق چنین یادگیری، ادراک نیاز به یادگیری، مشخص کردن هدف یادگیری و اعمال راهبردی برای دستیابی به آن هدف توسط فرد است. (حریر فروش، صادقی، ۱۳۸۵).
مبانی نظری هوش معنوی
مبانی هوش معنوی
توجه به بعد معنوی انسان در سبز فایل به گونه ای است که دانشمندان و به ویژه کارشناسان سازمان جهانی بهداشت انسان را موجودی زیستی، روانی، اجتماعی و معنوی تعریف می کنند در راستای این جهت گیری معنوی و به موازات بررسی رابطه ی بین دین و معنویت و دیگر مولفه های روان شناختی گروهی از پژوهشگران درصدد تعریف مفاهیم جدیدی در ارتباط با دین و معنویت بودندبه موازات این جریان، گاردنر (۱۹۹۹) مفهوم هوش معنوی را در ابعاد مختلف مورد نقد و بررسی قرار داد و پذیرش این مفهوم ترکیبی معنویت و هوش را به حالت چالش کشید. هوش معنوی موضوع جالب و جدیدی است که مطالب نظری و نیز یافته های پژوهشی و تجربی در مورد آن بسیار اندک است. (سهرابی ۱۳۸۵).
تعریف هوش
هوش به عنوان یک توانایی شناختی در اوایل قرن بیستم توسط آلفرد بینه مطرح شد. او همچنین آزمونی را برای اندازه گیری میزان بهره ی هوشی افراد ابداع کرد. بعد ها لویس ترمن و دیوید و کسلر آزمون های جدیدی را ساختند. در دو دهه اخیر مفهوم هوش به حوزه های دیگری مانند هوش هیجانی، هوش طبیعی، هوش وجودی و هوش معنوی گسترش یافته است. علاوه بر این هوش به عنوان یک توانایی کلی محسوب نمی گردد. بلکه به عنوان مجموعه ای از ظرفیت های گوناگون در نظر گرفته می شود. هوش داری تعاریف گوناگون می باشد. در یک تعریف نسبتا جامع، هوش را می توان ظرفیت یادگیری دانش کسب شده و توانایی سازش یافتگی با محیط دانست. (سهرابی،۱۳۸۵).
| جهت دانلود متن کامل این پایان نامه به سایت abisho.ir مراجعه نمایید. |
در مرزباننامه گونهای از افعال به کار رفته که همهی صیغههای ششگانهاش صرف نمیشود و موارد استعمال آنها چنان است که بر شخص معینی نسبت داده نمیشود. این گونه افعال به صیغهی مصدر کوتاه (مرخم) نیز بسیار رایج است. از جمله: بایستن، شایستن، توانستن و….، فرشیدورد در تعریف این دسته از افعال چنین آورده است: «فعلهای بیضمیر: بعضی افعال ضمیر فاعلی ندارند و ضمیری در آنها مستتر است که علاوه بر آنها که دیدیم عبارتنداز: میتوان و بتوان و نتوان و نمیتوان که افعال بیشخصند.» (فرشیدورد، ۱۳۸۳: ۷۴)
افعال غیر شخصی به کار رفته در مرزباننامه حدود ۴% میباشد که با فعلهای شبه کمکی توانستن، بایستن و شایستن ساخته شدهاند. فعل کمکی توانستن با کارکرد ۵۸% بیشترین کاربرد و بایستن ۳۸% و شایستن با کارکرد ۴% کمترین کاربرد را دارد.
اهل این ولایت زمان انقیاد خویش به دست فرمان من چرا دادند و دست استیلا و استعلاء من بر مملکتی که به شمشیر آبدار و سنان آتش بار و لشکرهای جرار طرفی از آن نتوان گشود، چگونه گشادند. (۲/۱۱۲)
بدانکه از معظمات وقایع جز به رنج و مثابرت ذّل و مکابرت با گردش ایام بیرون نتوان آمد. (۲/۱۱۴)
لیکن میخ مؤالفت و مؤانست یک ساله که در آن موطن به دامن او فرو برده بودند، دشوار توانست بر آوردن. (۲/۱۱۹)
اگرچه من به رسن اعتماد و اعتصام تو از چاه برآمدم، آدمی را به رسن دیو فرا چاه نباید رفتن، آنچه حقیقت حال است، صریح میباید گفت. (۶/۱۵۵)
اسراف در بذل مال که او به حقیقت بندگان خدای را نگهبان اموال است و تصرف در مال خود به اندازه شاید کرد فخاصّهً در مال دیگران. (۳/۴۷)
میباید دانست که پادشاه را دشمن دو گونه بود یکی ضعیف نهانی دوم قوّی آشکارا.(۲/۷۴)
آنچه به شمشیر نتوان برید، عقدهی خویشی است. (۳/۵۰)
۲-۴- کاربرد وجه افعال در مرزباننامه
فعل با توجه به اینکه وقوع آن به صورت مسلّم و قطعی مطرح شود یا اینکه به صورت نامسلّم یا احتمال، آرزو و الزام مطرح شود، دارای صورت و وجه خاصی است. در این مورد فرشیدورد چنین میفرمایند:
«وجه فعل، صورت یا جنبهای از آن است که بر اِخبار و احتمال و امر و آرزو و تمنّی و تأکید و امید (ترجّی) و بعضی امور دیگر دلالت میکند.
امروزه پنج یا شش وجه برای فعل داریم؛ سه یا چهار وجه متصرّف و اصلی و دو وجه غیر متصرّف. وجه متصرّف عبارتنداز: ۱- وجه اخباری، ۲- وجه التزامی، ۳- وجه امری، ۴- وجه تأکیدی. دو وجه غیر متصرّف عبارتنداز: وجه مصدری و وجه وصفی.» (فرشیدورد، ۱۳۸۳: ۷۷)
در این فصل از پایان نامه به بررسی وجه اخباری، التزامی، امری، تأکیدی، مصدری، وصفی، و شرطی افعال میپرداریم.
بررسی وجوه افعال در صفحات ۶ تا ۸ هر باب مرزباننامه بیانگر این است؛ وجه اخباری حدود ۵/۵۶%، وجه التزامی ۵/۳۵% ، وجه امری ۲%، وجه وصفی ۱%، وجه مصدری ۴% و وجه تأکیدی ۱% در مرزباننامه به کار رفتهاند. تعریف انواع وجه به جز وجه شرطی بر اساس نظر فرشیدورد (ص:۲۹۵-۲۹۷) ارائه میگردد. شواهد از این گونهاند:
۲-۴-۱- کاربرد وجه اخباری در مرزباننامه
وجه اخباری آن است که واقع شدن یا واقع نشدن فعل را با قطعیت و یقین بیان کند و اسناد در آن قابل صدق و کذب باشد. «می» را امروز میتوان از نشانه های لفظی وجه اخباری گرفت، اما همه فعلهای وجه اخباری این پیشوند را ندارند، مانند: رفت و رفته است.
زواهر علوی را با جواهر سفلی در یک رشته ترتیب وجود او کشید. (۳/۴)
آنگه کتاب مرزبان نامه که از زبان حیوانات عُجم وضع کردهاند. (۱/۲۰)
مرا سینهی امل از شرح این سخن منشرح شد. (۶/۲۱)
سورت خمار واقعه را به کاس استیناس ایشان تسکینی میدادم. (۶/۳۰)
بر خیل فصحا زمانه و در آن میدان که او سه طفل بنان را بر نیپاره سوار کردی. (۴/۱۶)
زوایای آن همه بگردیدم و خبایای اسرار آن به نظر استبصار تمام بدیدم. (۱/۲۲)
و به ورود نتایج فکر او که وقتی به اصفهان به خدمت صدر سعید الدین خجندی فرستاده بود. (۲/۱۲)
دانای آشکار و نهان داند. (۶/۲۳)
جمال این سخن را نصّ کلام ازلی از منصّه صدق جلوه گری میکند. (۴/۴۷)
بر در پادشاهی خواهیم زد. (۱/۱۰۷)
۲-۴-۲- وجه التزامی
وجه التزامی آن است که فعل بر امور احتمالی از قبیل: خواست، آرزو، میل، امید، دعا، شرط، شک و لزوم و مانند آنها دلالت کند.
در مرزباننامه بعد از وجه اخباری بیشترین کاربرد را وجه التزامی دارد که حدود ۵/۳۵% از افعال را این وجه به خود اختصاص داده است.
دعا: مبارک باد ترا جفتی که از هنر پیشگان عالم طاق است. (۸/۲۰۷)
الزام: پادشاه بی مقدمات تدبیر چون تیر تقدیر بود که از قضیه مشیت بیرون رود. (۷/۴۷)
دعا: ایزد، تعالی سلک احوال جهانیان به واسطه رای جهان گشای خداوند، صاحب اعظم، معین الاسلام و المسلمین منظوم داراد. (۱/۱۷۵)
تنبیه: مبادا که قضیه حال تو معکوس شود. (۳/۲۴۸)
شرط: اگرچه دیو از اشرار خلق خدا است و او صد هزار سالک راه حقیقت را در چاه ظلام خیال افکنده باشد. (۳/۱۴۵)
هر روز ده ماهی شیم از سیم ده دهی
| برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت fotka.ir مراجعه نمایید. |
و برف دی مهی سپیدتر و پاکیزهتر بر همین جایگاه و همین ممّر بگذارنم تا یکایک میگیری[بگیری] و به مراد دل به کار میبری[ببری]. (۷/۳۶۳)
یادآوری: در این مثال «می» نشانهی وجه التزامی است.
۲-۴-۳- وجه امری در مرزباننامه
وجه امری یا فعل امر آن است که بر طلب یعنی فرمان، خواهش، خواست و تمنّا دلالت کند.
کارکرد وجه امری در مرزباننامه بسیار اندک است که ۲% از افعال را شامل میشود.
فرمان: به افتضاض این عُذرت مشغول باش و هیچ عذر پیش خاطر منه. (۳/۲۱)
خواهش: اکنون که تمکین سخن گفتن فرمودی، حسن استماع مبذول فرمای. (۱/۴۵)
اندرز: و گفتهاند: سپاس دار باش تا سزاوار نیکی باشی و بردبار شو تا ایمن شوی و داد از خویشتن بده تا داورت به کار نیاید و از خود به هر آنچه کنی، راضی مشو تا مردمت دشمن نگیرند. (۵/۹۸)
برخیز و میرو[برو] آسوده و سبک بار. (۷/۵۰۹)
یادآوری: «می» نشانهی وجه امری است.
۲-۴-۴- وجه تأکیدی در مرزباننامه
وجه تأکیدی بر تأکید و خواست و فرمان دلالت میکند و امروز با «باید» و «لازم است» و مترادفهای آنها میآید.
بررسی افعال صفحات ۴۴ هر یکصد صفحه مرزباننامه بیانگر این است که وجه تأکیدی در مرزباننامه بسیار اندک به کار رفته در حدود ۱% که با «باید» و «لازم آید» آمده است.»
اتّحاف کتاب من بنده را به چنین خداوندی میباید. (۱/۲۷)
اکنون از هرچ داعیه مصلحت املا میکند، اوعیهی ضمیر بباید پرداخت. (۵/۴۴)
و میباید دانست که مزاج اهل روزگار فاسد گشتست. (۱/۵۶)
و پادشاه را به همه حال سبیل رشاد و سنن اعتیاد پدران نگه باید داشت. (۵/۶۸)
میباید دانست که پادشاه را دشمن دو گونه یکی ضعیف نهانی، دوم قوی آشکارا. (۱/۷۴)
اگرچه میان ما سابقهی صحبتی و رابطه الفتی نرفته است و هیچ حقی از حقوق بر تو متوجه ندارم که بدان وجه ترا لازم آید به تدارک حال من ایستادگی نمودن. (۷/۱۲۵)
