| باز این مستی شهوت در جهان مستی آن، مستی این بشکند |
پیش مستی ملک دان مستهان او به شهوت التفاتی کی کند! (مثنوی، ۸۲۱-۸۲۰/۳) |
و در ابیاتی دیگر از همین دفتر مستی این جهانی را در مقابل مستی حق که انسان را متنبه می کند خوار و پست می داند و می گوید:
(بیت ۲۹۷)
| ۳۷) حرف، ظرف آمد در اومعنی چوآب | بحر معنی،عنده اُمّ الکتاب |
انقروی:
انقروی بیت را اقتباس از این آیه ی سوره ی رعد« وَماکانَ لِرَسُولِ ،ایُّ ماصَح لِرَسُولُ وَلَکُم یَکن فی وُسعِهِ اَن یَأتی بِاَیهِ.» وبرای یک رسول صحیح ندانستیم که از آیات یک آیه بیاور«مگر به اذن خدا بیاورد هرچه باشد برای هروقت و….عنده ام الکتاب:لوح قضاءسابقه در نزد خداوند است.»می داندوسپس به توضیح انواح لوح می پردازد.مراد از حرف را جمیع قوالب انسانی می داند ومراد از بحر معنی راام الکتاب بیان کرده است واینگونه تفسیر می کند«حرف همچون ظروف است،وهر معنی که درهر کلمه موضوع است مانند آب است،وتلخی وشیرینی صفت آب است نه ظرف،ونیکی وبدی مربوط به معنای می باشد نه حرف.کذلک ایمان ونفاق وخلاف و وفاق از معنای انسان حاصل شده است نه از قلبش.و بحر معنی هم در نزد خدا ثابت است،وآن ام الکتاب ولوح محفوظ است.»(انقروی،۱۳۸۰:۱۴۸)
نیکلسون:
«امّ الکتاب،کتاب علم الهی و قضاء سابق نیز هست.این کتاب هر چیز گذشته،حال وآینده را از ازل تا به ابد شامل است. معنی اصلی نام هایی چون مؤمن ومنافق از علم ازلی خداوند نشأت می گیرد وبرروح هایی که این نام ها بدان تعلق دارد مقدّر واطلاق می گردد.خداوند مؤمن راستین را ظرفی ساخته است از لطف و رحمت خویش و منافق را ظرفی از قهر و غضب خویش»(نیکلسون،۱۳۸۴:۶۴)
فروزانفر:
عقیده ی فروزانفر بر این است که منظور از «امّ الکتاب: لوح محفوظ در لسان شرع،علم حق تعالی به وجه شمول وکلّیت می باشد وبیت را این گونه تفسیر می کند.«اصل هر معنی که در جهان خارج است ذات حق واسما وصفات پاک اوست واز این رو آن را «بحر معنی»می خواند چنانکه گفته است:
| برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت zusa.ir مراجعه نمایید. |
| گفت المعنی هوالله شیخ دین | بحرمعنیهای ربّ العالمین |
(فروزانفر،۱۳۸۲:۱۳۶)
زمانی :
نظرات کسانی همچون جرجانی را در مورد ام الکتاب که به معنی عقل اول است بیان کرده است ، وخود می گوید که اُمُّ الکتاب تعبیری قرآنی است که در چند آیه ذکر شده است.به معنای لغوی آن پرداخته ومی گوید:«امّ به معنی اصل وریشه ی هرچیزی است. از این رو اُمُّ الکتاب به معنی اصل و ریشه ی کتاب آفرینش است.»(زمانی،۱۳۷۸:۱۳۵)
استعلامی:
بحر معنی را علم کلی و جامع الهی (ام الکتاب)دانسته است و بیان می کند که «کلمات مثل ظرف است و معنی آن ها مثل آب،خداوند که «بحرمعنی»است،علم کلی وجامع الهی(ام الکتاب) نزد اوست و همه دانستنی ها را از او باید آموخت و برای معرفت بر اسرار و حقایق عالم به او باید پیوست.»(استعلامی،۱۳۸۷:۳۰۵)
گولپینارلی:
« با تشبیه حرف به ظرف، و معنی به آب می خواهد این نکته را بیان کند که معنی با حرف یا به عبارت دیگر با کلمه بیان می شود. همانطور که ظرف برای آب ضروری است، حروف نیز برای بیان معنی ضرورت دارد. مصراع « بحر معنی عنده ام الکتاب» به آیه ی ۱۳ سوره ی رعد اشاره می کند که اصل کتاب آفرینش مشیت اوست.» ( گولپینارلی، ۱۳۸۴:۱۲۲)
نظر اجمالی:
چنانکه استعلامی گفته است منظور از اُمُّ الکتاب علم کلی و جامع الهی است ونظر دیگر شارحان قابل تأمل است و نزدیک به این مضمون می توان به ابیات زیر اشاره کرد:
