وبلاگ

:
با توجّه به لزوم استمرار حیات نوع انسانی در قالب نظمی پایدار که آدمیان در آن احساس امنیّت کنند، فقیهان از دیرباز به مسأله «حفظ نظام» بسیار بها دادهاند؛ لذا یکی از احکام مورد اتّفاق فقهاء، «وجوب حفظ نظام اسلامی» است. این حکم کلّی و عام در ابواب مختلف فقهی به کار رفته و مستند شمار قابل توجّهی از احکام فرعی فقهی قرار گرفته است. لذا میتوان آن را یک قاعده فقهی محسوب کرد.
البتّه باید گفت که این عنوان از قواعد تأسیسی اسلام نیست؛ زیرا مهمترین مستند آن دلیل عقل و بناء عقلاء است.
همچنین برخلاف آنچه در ادبیّات سیاسی _ اجتماعی کنونی در کشور ما رایج شده، مقصود از حفظ نظام اسلامی در فقه، حفظ نظام معیشتی است و نه صرفاً نظام حکومتی که به قیاس اولویّت شامل حفظ نظام کلان اجتماعی نیز میشود؛ بنابراین وجوب حفظ نظام اسلامی را نمیتوان از ابداعات فقهاء معاصر و یا مختص به نظام حکومتی دانست.
این پژوهش تلاش دارد با تبیین عنوان «حفظ نظام اسلامی»، حکم فقهی آن را از منابع فقهی استخراج کرده و برخی از احکام شرعی را که بر این حکم کلّی مترتّب و یا از آن قابل استنباط است بررسی نماید.
واژگان کلیدی: نظام اسلامی، نظام اجتماعی، حفظ نظام اسلامی، حکومت اسلامی
فهرست مطالب
مقدّمه………………………………………………………………………………………………………………………………………ی
بخش اوّل: کلیّات و مفاهیم………………………………………………………………………………………………….۱
فصل اوّل: تبیین مفاهیم «نظم» و «نظام»………………………………………………………………………………….۲
گفتار اوّل: مفهوم لغوی «نظم»………………………………………………………………………………………………۳
گفتار دوم: مفهوم اصطلاحی «نظم»…………………………………………………………………………………………۵
أ. تبیین مفهوم نظم از دیدگاه علوم اجتماعی………………………………………………………………………….۵
‏ ب. ‏تبیین مفهوم نظم از دیدگاه علم حقوق……………………………………………………………………………۸
جمع بندی مفهوم نظم…………………………………………………………………………………………………….۱۵
گفتار سوم: مفهوم لغوی «نظام»‏…………………………………………………………………………………………….۱۷
گفتار چهارم: مفهوم اصطلاحی «نظام»‏………………………………………………………………………………….۱۹
فصل دوم: تبیین مفاهیم «نظام اسلامی» و «حفظ نظام اسلامی»‏…………………………………………….۲۶
گفتار اوّل: بررسی استعمالات عنوان «نظام اسلامی» در منابع فقهی امامیّه……………………………….۲۷
أ. نظام اسلامی به معنی نظام اجتماعی مسلمین ……………. …………………………………………………..۲۷
ب: نظام اسلامی به معنی حکومت اسلامی………………………………………………………………………..۳۲
ج: استعمالات دیگر………………………………………………………………………………………………………..۳۳
جمع بندی موارد استعمال مفهوم نظام اسلامی…………………………………………………………………….۳۸
گفتار دوم: مفهوم اصطلاحی «نظام اسلامی»…………………………………………………………………………..۳۹
گفتار سوم: مفهوم «حفظ نظام اسلامی»…………………………………………………………………………………۴۵
گفتار چهارم: جایگاه عنوان «حفظ نظام اسلامی» در منابع فقهی امامیّه…………………………………….۴۸
نتیجه گیری بخش اوّل……………………………………………………………………………………………………..۵۳
بخش دوم: حکم فقهی «حفظ نظام اسلامی»……………………………………………………………………۵۴
فصل اوّل: ادلّه وجوب «حفظ نظام اسلامی»…………………………………………………………………………۵۷
گفتار اوّل: ادلّه قرآنی………………………………………………………………………………………………………….۵۸
أ. آیاتی که از طریق پیروى از صراط مستقیم دعوت به وحدت میکند…………………………………..۵۸
ب. آیاتی که به نوعی نظارت عمومی امر میکند…………………………………………………………………۶۰
ج. آیاتی که مفاد آنها بدون تحقّق اجتماع عملی نمیشود…………………………………………………….۶۱
د. آیاتی که به برقراری عدالت امر میکند…………………………………………………………………………..۶۱
گفتار دوم: ادلّه روایی…………………………………………………………………………………………………………۶۳
أ. روایاتی که بر وجوب دفاع از بیضه اسلام و لو زیر پرچم مخالفین دلالت میکند……………….۶۳
ب. حرمت مدارا با مخالفین حکومت اسلامی در مواردی که اعمال آنان منجر به خوف از بین رفتن اجتماع اسلامی گردد…………………………………………………………………………………………۶۴
ج. وجوب اجتناب از هر اقدامی که منجر به از بین رفتن نظام اسلامی شود…………………………۶۴