وبلاگ

ارتباطات علمی را می­توان مشتمل بر انتقال اطلاعات و نتایج فعالیت­های علمی از طریق شبکه متخصصان و از سوی دیگر نظام بازبینی و ارزیابی این یافته­ها و فعالیت­های پژوهشی پژوهشگران از سوی همکاران علمی دانست. از سوی دیگر با ظهور اینترنت و از بین رفتن محدودیت­های مکانی و زمانی افراد قادرند آثار خود را در کمترین زمان ممکن در اختیار دیگران قرار دهند. با توجه به حجم اطلاعات منتشر شده، شناسایی اطلاعات معتبر از اطلاعات نامعتبر ضروری است زیرا که اطلاعات عنصر اصلی ارتباط است و ارتباطی مؤثر است که اطلاعات قابل اطمینان و معتبری در آن تبادل شود. هدف این پژوهش، شناسایی شاخص­های اعتبار در ارتباطات علمی (مطالعه و استناد) از دیدگاه اعضای هیئت علمی دانشگاه خوارزمی است. روش پژوهش، پیمایشی و نوع پژوهش، توصیفی است. جامعه آماری این پژوهش شامل کلیه اعضای هیئت علمی دانشگاه خوارزمی است. روش نمونه­گیری، نمونه­گیری خودساخته، نمونه شامل 130 نفر و ابراز گردآوری داده­ها، پرسشنامه محقق ساخته و شامل 35 گویه است. پایایی پرسشنامه با استفاده از آلفای کرونباخ سنجیده شد و مقدار آن  83/. به دست آمد. یافته­ها نشان داد که اولویت­های اصلی  در ارزیابی اعتبار اطلاعات در زمینه مطالعه عبارتند از: ارتباط موضوعی مقاله به حوزه کاری فرد، دقت و درستی محتوای مقاله و منطقی بودن استدلال­های نویسنده در مقاله. در زمینه استناد اولویت­های اصلی عبارتند از: دقت و درستی محتوای مقاله، ارتباط موضوعی مقاله به حوزه کاری فرد و معتبر بودن داده­های به کار گرفته شده در مقاله. در زمینه دسترسی آزاد به اطلاعات شاخص­های اصلی در معتبر دانستن مقالات دسترسی آزاد عبارتند از: برخورداری از فرایند داوری، محتوای خود مقاله و برخورداری از نویسنده معتبر و مشهور.  همچنین کیفیت اطلاعات هم در زمینه مطالعه و هم در زمینه استناد در ارزیابی اعتبار اطلاعات از  نقش مهمی برخوردار است. با توجه به نتایج پژوهش می­توان گفت که بیشترین توجه اعضای هیئت علمی در هنگام ارزیابی اعتبار اطلاعات هم در زمینه مطالعه و هم در زمینه استناد به ویژگی­های معنایی اطلاعات است و از ویژگی­های خود منبع و ویژگی­های سطح در مراحل بعدی ارزیابی اعتبار اطلاعات استفاده می­کنند و آن­چه مهم است دقت و درستی محتوای مقاله است. در زمینه دسترسی آزاد نیز برخورداری از فرایند داوری و محتوای خود مقاله شاخص مهمی است. توصیه می­شود که تمام ذینفعان و افراد دخیل در نظام ارتباط علمی، کنترل کیفیت را اولویت خود قرار دهند. کلید­واژه: اعتبار، اعتماد، ارتباطات علمی، استناد، مجلات دسترسی آزاد، اعضای هیئت علمی دانشگاه خوارزمی فهرست مطالب عنوان                                                                                                                    صفحه چکیده ج‌ فهرست مطالب ح‌ فهرست جدول‌ها ز‌ فهرست تصاویر و نمودارها ش‌ فصل نخست: کلیات پژوهش 1 1-1.مقدمه 2 1-2. بیان مسئله 4 1-3. اهداف پژوهش 6 1-3-1. هدف اصلی 6 1-3-2. اهداف فرعی 6 1-۴. پرسش‌های پژوهش 6 ۱-۵. اهمیت و ضرورت پژوهش 7 1-6. تعاریف مفهومی 8 1-7. تعاریف عملیاتی 8 فصل دوم: مبانی نظری پیشینه پژوهش 9 2-1. مقدمه 10 2-2. ارتباط علمی 11 2-3. انواع ارتباطات علمی 13 2-3-1. ارتباطات علمی داخلی و خارجی 13 2-3-2. ارتباطات علمی رسمی 14 2-3-3. ارتباطات علمی غیررسمی 14 2-3-3-1. دانشگاه  نامرئی 16 2-4. فرایند ارتباطات علمی 17 2-5. سطوح ارتباطات علمی 18 2-6.کانال­های ارتباطات علمی 19 2-7. کارکردهای ارتباطات علمی 21 2-8. عوامل شکل­گیری دسترسی آزاد 23 2-9. مجلات دسترسی آزاد 24 2-9-1. هدف مجلات دسترسی آزاد 24 2-9-2. مجلات دسترسی آزاد و کیفیت آن 25 2-9-3. مزایای مجله­های دسترسی آزاد 25 2-10. دسترسی آزاد و نقش آن در ارتباط علمی 26 2-11. استناد 26 2-11-1.تاریخچه استناد 27 2-11-2. تعریف استناد 27 2-11-3. دلایل استناد 28 2-11-4.کاربرد استناد 29 2-12.اعتبار 30 2-13.تاریخچه و مفاهیم اعتبار 32 2-13-1. اعتبار و کیفیت 36 2-13-2. اعتبار و اعتماد 37 2-14. اعتماد 37 2-14-1. ماهیت و مفهوم و تعریف اعتماد 38 2-14-2. ویژگی­های اعتماد 42 2-14-3. ابعاد اعتماد 43 2-15. مرور کلی بر اعتماد در علوم مختلف 44 2-16. پیشینه پژوهش 45 2-16-1. پیشینه پژوهش در داخل کشور 45 2-16-2. پیشینه پژوهش در خارج از ایران 52 2-17.جمع بندی 61 فصل سوم: روش پژوهش 62 3-1. مقدمه 63 3-2.  نوع و روش پژوهش 63 3-۳. جامعه آماری و روش نمونه­گیری و حجم نمونه 63 3-4. ابزار گردآوری داده­ها 64 3-5. روایی ابزار گردآوری داده­ها 65 3-6. پایایی ابزار گردآوری داده­ها 65 3-7. روش تجزیه و تحلیل داده­ها 65 فصل چهارم: یافته‌های پژوهش 66 4-1. مقدمه 67 4-2. شاخص­های توصیفی گویههای پژوهش به تفکیک متغیرها 67 4-2-1. شاخص­های اعتبار در ارتباطات علمی در زمینه مطالعه 67 4-2-2. شاخص­های اعتبار در ارتباطات علمی در زمینه استناد 69 4-2-3. شاخص­های اعتبار در ارتباطات علمی در زمینه دسترسی آزاد 71 4-3. تحلیل استنباطی سؤالات پژوهش 73 فصل پنجم: بحث، نتیجه‌گیری و پیشنهاد‌ها 84 5-1. مقدمه 85 5-2. خلاصه ای از یافته­ها 85 5-3.پاسخ به پرسش­های پژوهش 85 5-3-1. شاخص های اعتبار در ارتباطات علمی در زمینه مطالعه از دیدگاه اعضای هیئت علمی دانشگاه خوارزمی کدامند؟ 85 5-3-1-1. شاخص های اعتبار در ارتباطات علمی در زمینه مطالعه از دیدگاه اعضای هیئت علمی دانشگاه خوارزمی از چه اولویتی برخوردار هستند؟ 86 5-3-2. شاخص های اعتبار در ارتباطات علمی در زمینه استناد از دیدگاه اعضای هیئت علمی دانشگاه خوارزمی کدامند؟ 87 5-3-2-1. شاخص های اعتبار در ارتباطات علمی در زمینه استناد از دیدگاه اعضای هیئت علمی دانشگاه خوارزمی از چه اولویتی برخوردار هستند؟ 87 5-3-3. شاخص­های اعتبار در ارتباطات علمی در زمینه  دسترسی آزاد به مقالات از دیدگاه اعضای هیئت علمی دانشگاه خوارزمی کدامند؟ 88 5-3-3-1. شاخص­های اعتبار در ارتباطات علمی در زمینه دسترسی آزاد به مقالات از دیدگاه اعضای هیئت علمی از چه اولویتی برخوردار هستند؟ 89 5-3-4.آیا اعضای هیئت علمی از کیفیت اطلاعات مقاله برای اعتماد به آن در زمینه مطالعه استفاده می کنند؟ 89 5-3-5.آیا اعضای هیئت علمی از کیفیت اطلاعات مقاله برای اعتماد به آن در زمینه استناد استفاده می کنند؟ 90 5-4. بحث و نتیجه گیری 90 5-5. پیشنهادهای حاصل از پژوهش 95 5-6. پیشنهاد برای پژوهشهای آتی 96 منابع 97 الف) منابع فارسی 98 ب) منابع لاتین 102 پیوست‌ها 106 پرسشنامه شاخص های اعتبار در ارتباطات علمی 107 مقدمه ارتباطات علمی[1] بخشی از کلیت علم است و نه آن چیزی است که بدان افزوده شده باشد. ارتباطات علمی عامل اصلی توسعه دانش و تسریع­کننده استفاده از علم است. ارتباطات علمی را می­توان مشتمل بر انتقال اطلاعات و نتایج فعالیت­های علمی از طریق شبکه متخصصان و از سوی دیگر نظام بازیابی و ارزیابی این یافته­ها و فعالیت­های پژوهشی پژوهشگران از سوی همکاران علمی دانست. این ارتباط از دو جنبه محتوایی و اجتماعی قابل بررسی است. ارتباط علمی دانش علمی را انتقال می­دهد (جنبه محتوایی) و میان دانشمندان روی می­دهد (جنبه اجتماعی) (زره ساز،1390). از نیمه اول قرن بیستم ارتباط علمی به عنوان یکی از ساز وکار­های اصلی مؤثر بر نهاد علم در کانون مطالعات جامعه شناختی مورد توجه قرار گرفته و در این میان اهمیت آن در تولید دانش مورد بحث­­ وگفت ­وگو بوده است. در دهه­های اخیر با گسترش جامعه اطلاعاتی، توسعه ارتباطات الکترونیک و از بین رفتن محدودیت­های فضایی و مکانی در روابط مجازی، مقوله ارتباطات علمی با کاربرد مفاهیم تازه یک­ بار دیگر توجه پژوهشگران را به خود جلب کرده است (محمدی،1386). انتشار محتوای مجلات علمی به صورت الکترونیکی و دسترسی آزاد علاوه بر این که باعث دسترسی عموم افراد به آن­ها می­شود احتمال مورد استناد قرارگرفتن آن­ها را توسط نویسندگان دیگر نیز بالا برده و موجب افزایش تأثیر علمی و استناد آن­ها می­گردد(هارناد[2] و همکاران،2004). هر روزه افراد با اطلاعات زیادی مواجه می­شوند که قابل استفاده هستند، مثل دوستان، دانشگاه­ها، کتاب­ها، اخبار، مقالات، تلویزیون، وب سایت­ها و… به عبارت دیگر افراد اکثراً توسط اطلاعات محاصره شده­ اند اما تشخیص این مسئله که چه منبعی قابل اعتماد است آسان نیست. توانایی ارزیابی اطلاعات معتبر مهارت مهمی است که در مدرسه، کار و زندگی روزمره به کار گرفته می­شود. همه اطلاعات ضرورتاً ارزش یکسانی ندارند. در بیشتر موارد اطلاعات مطمئن­­­تر و موثق­تر نسبت به اطلاعات نامعتبر بهتر نشان داده می­شوند. این چالش که کدام منیع معتبر­تر است باعث شده است که مفهوم اعتبار توجه قابل ملاحظه­ ای را از اواخر دهه 1990 به خود جلب کند. در اواخر دهه 1990 اینترنت شروع به فراهم آوری اطلاعات در یک محیط تعاملی کرد که به کاربران اجازه می­داد که برای نیازهای اطلاعاتی خود جستجو کنند و با دیگران به روش­هایی که هرگز از قبل ممکن نبود ارتباط برقرار کنند (ریح و هیلگوس[3]، 2008). در نتیجه پژوهشگران و شاغلان در حوزه­های مختلف مثل علوم اطلاعات، تجارت، نظام­­های مدیریت اطلاعات، مطالعات ارتباطی، تعامل انسان-کامپیوتر (HCI) و روانشناسی از جنبه­های مختلف به بررسی تعیین اعتبار پرداختند. در علوم اطلاعات، اعتبار یکی از معیار­های قضاوت ربط درنظرگرفته شده ­است زمانی که تصمیم گرفته می­شود که اطلاعات بازیابی شده پذیرفته شود یا پذیرفته نشود (ریح و دنیلسون[4]، 2007). پژوهشگران حوزه ارتباطات، اعتبار را همچون یک عامل پژوهشی برای تشخیص دادن اعتبار پیام، اعتبار منبع و اعتبار رسانه بررسی کردند. سلف[5] (1996) اعتبار را به عنوان قابل قبول بودن، اعتماد، قابلیت اطمینان، صحت و درستی، بی­طرفی، عینی بودن و ده­ها مفهوم دیگر بیان می­کند. همان طور که یک شخص به خاطر صداقت، دقت در انتخاب کلمات و بی­میل بودنش برای فریب دادن دیگران قابل اعتماد است اطلاعات زمانی قابل اعتماد است که که آن اطلاعات قابل  اطمینان، بی­­غرض و بی­طرفانه ظاهر شود (ریح و هیلگوس، 2008). اعتبار منبع، مفهومی بنیادی در ارتباطات است که شاید بتوان قدمت آن را برابر عمر ارتباط دانست. معتبر بودن منبع در واقع پیش شرط لازم برای برقراری یک ارتباط کامل بین فرستنده پیام و مخاطب آن است و تخصص از عواملی دانسته شده ­است که باعث افزایش اعتماد به منبع می­گردد، زیرا که بسیاری از افراد، اظهارنظرهای متخصصان را راحت­تر می­پذیرند به عبارت دیگر پیام منبع معتبر، راحت­تر نفوذ می­کند و کمتر مورد انتقاد قرار می­گیرد (ادیب هاشمی،1372). فگ و تسنگ[6] (1999) اعتبار را قابلیت اطمینان اطلاعات توصیف کرده­اند که عموماً به عنوان یک کیفیتی از اطلاعات درنظرگرفته می­شود. هنگامی که افراد اعتبار را ارزیابی می­کنند اشارات گوناگونی از اطلاعات یا نویسنده آن را درنظر می­گیرند که فرض می­کنند که به کیفیت اطلاعات مرتبط است. نتایج این چنین ارزیابی سطحی از اعتماد است. اعتماد یک فاکتور قطعی برای تصمیم­گیری در استفاده از اطلاعات است (لوکیسن و اسچراگن[7]،2013). هاولند و ویس[8] (1951) نشان دادند که اطلاعات از منابعی که اعتبار بالایی دارد مورد اعتماد­تر از اطلاعاتی است که از منابعی با اعتبار پایین می­آید. به هر حال، این تفاوت با زمان محو می­شود و اطلاعات از هر دو نوع منبع بعد از هفته­های اندکی به طور یکسانی مورد اعتماد قرار می­گیرد. افراد به یک منبع اطلاعاتی اعتماد می­کنند و آن را مورد مطالعه قرار می­دهند و در صورت لزوم در کار پژوهشی خود استفاده می­کنند و به آن استناد می­دهند. استناد یکی از عناصر اصلی در نگارش علمی است و نقش بارزی در تولید و نشر اطلاعات دارد و از اصول اساسی تألیف پژوهش است و اثری در جامعه علمی با اقبال رو­به­رو می­شود که در رعایت این اصل دقت و تلاش لازم در آن اثر شده باشد (عبدالمجید،1386). هیچ مقاله­ای بدون استناد به دانش پیشین خود نمی­توانسته و نمی­تواند به تنهایی روی پای خود بایستد. دانشمندان با تکیه بر سکوی دانش پیشینیان گام برمی­دارند و پلکان دانش بشری را بنا می­کنند و به حرکت صعودی خود ادامه می­دهند. استنادها تنها مجموعه­ای از اطلاعات کتابشناختی موجود در پایان مقاله یا به صورت پانوشت یا داده­های بدست آمده از نمایه­های استنادی نیستند، استناد بیانگر تصمیم نویسنده­ای است که قصد دارد روابط بین مدرکی  را که در دست تهیه دارد با متون دیگر نشان دهد (صابری، محمد اسماعیل و شاه شجاعی، 1387). دانشمندان هر رشته تخصصی، دانسته­ها، نظریه­ها، مفاهیم و نتایج فعالیت­های علمی خویش را به اشتراک می­گذارند و این نظریه­ها و مفاهیم و نتایج فعالیت­ها موجب شهرت و برتری آنان می­شود. بنابراین پالایشی برای دستیابی و انتخاب به این اطلاعات باید انجام گیرد (داورپناه،1386). بنابراین اگر بتوانیم به اطلاعاتی که معتبر­­تر است و ارزش پژوهشی بیشتری دارد دست یابیم و بتوانیم منابع معتبر­تر را انتخاب کنیم و از آن استفاده کنیم یا به آن استناد کنیم باعث می­شود که نوشته علمی ما ارزش پژوهشی بیشتری داشته باشد و بیشتر مورد استفاده و استناد دیگر محققان قرار گیرد. 1-2. بیان مسئله هر اثر علمی در واقع حاصل ارتباطات علمی و مشارکت علمی دانشمندان در یک حوزه علمی است. اعضای هیئت علمی به عنوان بارزترین عنصر تولید اطلاعات علمی مطرح هستند و انتظار می­رود که سهم بیشتری در ارتباطات علمی داشته باشند. با ظهور اینترنت و وب جهان گستر تغییرات اساسی در ارتباطات علمی به وجود آمده است، به گونه­ای که نوشته­های علمی فقط برای یک جامعه محدود قابل دسترس نیست بلکه مخاطبانی به وسعت جهان دارد و دسترسی آزاد شکل نوینی از ارتباطات علمی را به وجود آورده­ است. ظهور اینترنت مسئله اعتبار اطلاعات را افزایش داده است. زیرا که شمار اسناد و مدارک تولید شده روز به روز در حال افزایش است. بنابراین انتخاب کردن سندی که معتبر و قابل اطمینان باشد تلاش­های شناختی قابل ملاحظه­ای را طلب می­کند. بنابراین با افزایش حجم اطلاعات مخصوصاً در حوزه­های علمی و تخصصی شدن رشته­های علمی از طرفی و کمبود زمان و سرمایه تلقی شدن اطلاعات از سوی دیگر، دستیابی به اطلاعات با کیفیت و معتبر در زمان کم و با سرعت بالا مورد نیاز است چرا که اطلاعات معتبر و ارزشمند عنصر اصلی پژوهش در تمامی حوزه­های علمی است. از زمان پیدایش وب و استفاده روز افزون از آن در تمامی امور بشر همواره موضوع اعتبار، صحت و قابل اعتماد بودن اطلاعات آن، از مهم­ترین دغدغه­های متخصصان به شمار آمده­ است. برای مثال فلنیگین و متزگر[9](2000) پژوهشی را برای ارزیابی اعتبار اطلاعات اینترنت توسط پرسشنامه انجام دادند. گزارش این تحقیق نشان داد که افراد اطلاعات اینترنت را به اندازه اطلاعات بدست آمده از تلویزیون، رادیو و مجلات معتبر می­دانند و اطلاعات موجود در روزنامه­ها را از بقیه رسانه­ها معتبرتر می­دانند. لییو و هوآنگ[10](2005) نیز به بررسی این که چه طوری دانشمندان اطلاعات مبتنی بر وب را ارزیابی می­کنند پرداختند و این که چه معیارهایی را هنگام ارزیابی اعتبار اطلاعات به کار می­گیرند. لوکیسن و اسچراگن(2013) نیز پژوهشی را بر روی تأثیر نشانه­های منبع و آشنایی با عنوان بر روی ارزیابی اعتبار اطلاعات انجام دادند. با توجه به گسترش روز افزون اطلاعات و افزایش دسترسی آزاد به این اطلاعات، شناسایی شاخص­ها یا به عبارت دیگر ویژگی­ها و معیارهایی که اعضای هیئت علمی بر اساس آن­ها به ارزیابی اعتبار اطلاعات موجود در مقالات می­پردازند و در کارپژوهشی خود از آن استفاده می­کنند ضروری است و باعث شکل­گیری این مسئله شده ­است. چرا که ارتباطات علمی شامل داد­ و­ستد اطلاعات علمی است و شامل مطالعه منابع اطلاعاتی و اشاعه آن می­باشد و برای آن که فرد بتواند به نوعی اعتبار اثر خویش را افزایش دهد باید از میان منابع و مدارک موجود به اطلاعاتی مؤثق و قابل اعتماد تکیه کنند و به مطالعه آن بپردازند و از آن استفاده کنند. دلیل دیگری که باعث شکل­گیری این پژوهش شده ­است خلأ پژوهشی است که در این زمینه وجود دارد زیرا که تا جایی که محقق جستجو نموده است اکثر پژوهش­ها در حوزه اعتماد و اعتبار در رشته­های کامپیوتر، علوم ارتباطات و تجارت الکترونیک  در ایران انجام شده ­است و پژوهشی در این زمینه در علوم اطلاعات موجود نیست در این پژوهش به شناسایی شاخص­های اعتبار در ارتباطات علمی در زمینه مطالعه و استناد  و همچنین با توجه به هدف مجلات دسترسی آزاد که افزایش تاثیر تحقیق از طریق افزایش دسترسی به نتایج تحقیق می­باشد به شاخص­های اعتبار در زمینه دسترسی آزاد پرداخته می­شود.   1-3. اهداف پژوهش 1-3-1. هدف اصلی

• شناسایی شاخص­های اعتبار در ارتباطات علمی در حین مطالعه و استناد از دیدگاه اعضای هیئت علمی دانشگاه خوارزمی

1-3-2. اهداف فرعی

• شناسایی شاخص­های اعتبار در ارتباطات علمی در زمینه مطالعه
• شناسایی شاخص­های اعتبار در ارتباطات علمی در زمینه استناد
• شناسایی شاخص­های اعتبار در ارتباطات علمی در زمینه دسترسی آزاد
• شناسایی اهمیت کیفیت اطلاعات در میزان اعتماد به آن مقاله در زمینه مطالعه
• شناسایی اهمیت کیفیت اطلاعات در میزان اعتماد به آن مقاله در زمینه استناد

1-۴. پرسش‌های پژوهش این پژوهش درصدد است تا به پرسش­های اساسی زیر پاسخ دهد:

1. شاخص­های اعتبار در ارتباطات علمی در زمینه مطالعه از دیدگاه اعضای هیئت ­علمی دانشگاه خوارزمی کدامند؟

1-1. شاخص­های اعتبار در ارتباطات علمی در زمینه مطالعه از دیدگاه اعضای هیئت علمی دانشگاه خوارزمی از چه اولویتی برخوردار هستند؟

1. شاخص­های اعتبار در ارتباطات علمی در زمینه استناد از دیدگاه اعضای هیئت­ علمی دانشگاه خوارزمی کدامند؟

2-1. شاخص­های اعتبار در ارتباطات علمی در زمینه استناد از دیدگاه اعضای هیئت ­علمی دانشگاه خوارزمی از چه اولویتی برخوردار هستند؟

1. شاخص­های اعتبار در زمینه دسترسی آزاد به مقالات از دیدگاه اعضای هیئت­ علمی دانشگاه خوارزمی کدامند؟

3-1.شاخص­های اعتبار در زمینه دسترسی آزاد به مقالات از دیدگاه اعضای هیئت ­علمی از چه اولویتی برخوردار هستند؟ 4.آیا اعضای هیئت علمی از کیفیت اطلاعات مقاله برای اعتماد به آن  در زمینه مطالعه استفاده می­کنند؟